Η ΟΥΚΡΑΝΊΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΑΚΉ ΕΜΠΕΙΡΊΑ

 Η ΟΥΚΡΑΝΊΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΑΚΉ ΕΜΠΕΙΡΊΑ

Η μακρά συνήθεια των αυτοκρατορικών δυνάμεων να είναι «εγγύητριες» του τι θα καταστρέψουν

του Χασάν Χαμαντέ

Το Λονδίνο, η Ουάσιγκτον και η Μόσχα είχαν εγγυηθεί για το μέλλον της Ουκρανίας στο Μνημόνιο της Βουδαπέστης (1994). Το Βερολίνο, το Παρίσι και η Μόσχα είχαν εγγυηθεί για πολιτική ειρήνη στην Ουκρανία κατά τη διάρκεια των συμφωνιών του Μινσκ (2015).
Σήμερα το Κίεβο κατηγορεί τη Ρωσία για προδοσία, την οποία διαψεύδουν τα γεγονότα. Αντίθετα, ήταν το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες που, αναβιώνοντας μια παλιά αυτοκρατορική συνήθεια, οργάνωσαν τον τρέχοντα πόλεμο για να ωθούν όχι μόνο τη Ρωσία, αλλά και τη Γερμανία, σε μια καταστροφική σύγκρουση.

Ο Χασάν Χαμαντέ αναλύει εδώ το θέμα των εγγυήσεων που προσφέρθηκαν από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις δήθεν προς το συμφέρον του Λιβάνου, του Ιράκ και της Κύπρου, στην πραγματικότητα για να τα καταστρέφουν.

ΔΊΚΤΥΟ ΒΟΛΤΑΊΡΟΣ| ΒΗΡΥΤΌΣ (ΛΊΒΑΝΟΣ) | 30 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ 2022

ΓΕΡΜΑΝΙΚΆ ΙΣΠΑΝΙΚΆ ΟΛΛΑΝΔΙΚΆ

Όταν ήταν γερουσιαστής των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Τζο Μπάιντεν προσπάθησε να επιβάλει ένα σχέδιο διαίρεσης του Ιράκ σε τρία ξεχωριστά κράτη. Ως αντιπρόεδρος, επέβλεψε τις συμφωνίες του Μινσκ στην Ουκρανία. Τώρα ως πρόεδρος, ολοκληρώνει την καταστροφή του Ιράκ, το οποίο έχει γίνει ακυβέρνητο, και της Ουκρανίας, που έχει μετατραπεί σε πεδίο μάχης.

«Προσέξτε αυτόν που νομίζει ότι είναι πλούσιος συσσωρεύοντας υποσχέσεις από ανθρώπους που θεωρεί φίλους του». Αυτή η χιλιόχρονη αραβική παροιμία ισχύει για τη σημερινή περίπτωση της Ουκρανίας και πριν από αυτήν, της Ελλάδας και της Κύπρου.

Προορισμένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, από το 2014, να προκαλέσει τη Ρωσία σε σημείο να την παρασύρει σε έναν πόλεμο φθοράς, η κυβέρνηση Ζελίνσκι υπό την εποπτεία των «νεοναζί» προσπάθησε να εκπληρώσει κατά γράμμα την αποστολή που της ανατέθηκε χωρίς καν να μπει στον κόπο να σκεφτεί σοβαρά τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει αυτό το περιπετειώδες εγχείρημα στην ύπαρξη της Ουκρανίας καθώς και στην επιβίωσή της. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και τα άλλα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ συνεχίζουν να επιδεικνύουν μεγάλη γενναιοδωρία παρέχοντας στρατιωτική βοήθεια, τόσο ποσοτική όσο και ποιοτική, στην κυβέρνηση του Κιέβου, ενώ παραμελούν εντελώς την κοινωνικοοικονομική πτυχή, η οποία προσφέρει ένα πολύ παράλογο τοπίο, διότι η κλίμακα της καταστροφής που επηρεάζει βαθιά όλους τους τομείς της ζωής προδιαγράφει ένα μέλλον μεγάλης και οδυνηρής κοινωνικής αστάθειας. Η κυβέρνηση Ζελίνσκι θέλει να είναι έτοιμη να κάνει τα πάντα για να πετύχει η χώρα της πρόσβαση στο νατοϊκό ή ευρωπαϊκό παράδεισο, και κατά προτίμηση και τα δύο μαζί. Ομολογουμένως σίγουρα υπερβολικά φιλόδοξο εγχείρημα δεδομένης της ελληνοκυπριακής εμπειρίας, η οποία θα έπρεπε να αποτελέσει παράδειγμα και μάθημα για όσους τείνουν να παίρνουν τις επιθυμίες τους για πραγματικότητες, όταν οι εμπειρίες, του παρελθόντος και του παρόντος, καθώς και οι πολυπλοκότητες της διεθνούς συγκυρίας θα έπρεπε να προειδοποιούν κάποια ονειρικά ή φλογερά μυαλά.

Σε ένα φεστιβάλ της Πολεμικής αεροπορίας του στις 3 Σεπτεμβρίου 2022, ο πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε: «Η Ελλάδα προσπαθεί να μας απειλήσει με S-300. Ελλάδα, μια αναδρομή στην ιστορία. Εάν πάτε πολύ μακριά, η τιμή θα είναι βαριά. Δεν έχουμε παρά μόνο ένα πράγμα να πούμε στην Ελλάδα: Θυμηθείτε τη Σμύρνη [την πυρκαγιά της Σμύρνης το 1922]». Ενεργούσε με διαταγή του ΝΑΤΟ για να αναγκάσει την Ελλάδα να επιτρέψει μια αμερικανική στρατιωτική βάση στο έδαφός της.

Και αν η Ουκρανία δείχνει πλήρη αδιαφορία για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η ελληνοκυπριακή οντότητα, η κυβέρνηση της Αθήνας με τη σειρά της φαίνεται να πάσχει από μια πολύ περίεργη αμνησία που αναπτύχθηκε πολυμερώς στη διπλωματία και την ιστορία, για να μην αναφέρουμε τα χρονικά των πολέμων αμοιβαίας επιθετικότητας με τον Τούρκο γείτονα και σύμμαχό της, όχι μόνο στο πολύ πρόσφατο παρελθόν, αλλά και στην καθημερινή ζωή. Ενώ ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δικαιολογεί την καταδίκη του για τη ρωσική εισβολή στο ουκρανικό έδαφος με τον σεβασμό στο διεθνές δίκαιο, γεγονός παραμένει ότι στις 3 Σεπτεμβρίου ο αρχηγός του τουρκικού κράτους δεν μπορούσε να συγκρατηθεί να απειλήσει τον Έλληνα γείτονά του να εισβάλει όταν έρθει η ώρα. Ο Ερντογάν δεν μάσησε τα λόγια του προβάλλοντας τις πιο ξεκάθαρες απειλές: «Η κατοχή σας των νησιών [στο Αιγαίο, κοντά στην Τουρκία] δεν μας δεσμεύει με κανέναν τρόπο. Όταν έρθει η ώρα, θα κάνουμε ό,τι χρειάζεται. Μπορούμε να φτάσουμε ξαφνικά τη νύχτα». Τι παράξενη νατοϊκή συμμαχία και οι «εγγυήσεις για σταθερότητα» της!

Η ατλαντική συμμαχία, η μερική ή πλήρης ενσωμάτωση σε αυτή την τρομερή πολεμική μηχανή, η μερική ή ολική ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προωθούν στο όνειρο και μόνο στο όνειρο, ποτέ στην πραγματικότητα, μια προστασία της εδαφικής ακεραιότητας καθώς και της ανεξαρτησίας και της κυριαρχίας του κράτους που έχει αυτού του είδους τις φιλοδοξίες. Το παράδειγμα της Κύπρου, αυτού του μικρού, όμορφου και ειρηνικού νησιού, που βρίσκεται στην ανατολική Μεσόγειο, θεματοφύλακα μιας ξεχωριστής πολιτιστικής κληρονομιάς, θα παραμείνει ίσως για την αιωνιότητα το χαρακτηριστικό παράδειγμα για να διαψεύσει τις απίθανες ιστορίες για «εγγυήσεις» και «προστασία» που προσφέρουν οι στρατιωτικές συμμαχίες με αυτοκρατορικές φιλοδοξίες.

Στις διαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν μεταξύ των δύο ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής κοινότητων, υπό τη βαριά και ισχυρή υψηλή αιγίδα του Ηνωμένου Βασιλείου ως εντολοδόχου δύναμης και των ελληνικής και τουρκικής κυβερνήσεων, ένθερμων υποστηρικτών των δύο κοινοτήτων, οι οποίες έλαβαν χώρα στη Ζυρίχη και το Λονδίνο (1959 - 1960) και κατέληξαν στη Συμφωνία του Lancaster House για την ανεξαρτησία της νήσου Κύπρου, διαπιστώθηκε ότι τρεις ξένες δυνάμεις έξω από το νησί θα είναι οι «εγγυητές» της αυστηρής εφαρμογής των οδηγιών του Κυπριακού Συντάγματος και ως εκ τούτου εγγυητές της ανεξαρτησίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας της εκκολαπτόμενης Δημοκρατίας των εν λόγω συμφωνιών. Ποιος περισσότερο από αυτές τις τρεις δυνάμεις μπορεί να φέρει πραγματικές εγγυήσεις στο κυπριακό όνειρο και τη χειραφέτηση αυτού του νησιού, νανουρίσμα της εξαιρετικής συμβίωσης μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών της Ανατολικής Μεσογείου, ειδικά μεταξύ της Φοινίκης και της αρχαίας Ελλάδας; ... Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ελλάδα και η Τουρκία, τρεις χώρες σύμμαχες εντός της Ατλαντικής Συμμαχίας και που σέβονται τις εντολές της. Η Κύπρος θα μπορούσε έτσι να εξελιχθεί με κάθε ασφάλεια και ως εκ τούτου να απολαύσει την ειρήνη και την ηρεμία με την πραγματική έννοια της λέξης. Τι θα μπορούσε να είναι πιο καθησυχαστικό?...

Το 1974, ενώ η δικτατορία των Ελλήνων συνταγματαρχών οργάνωσε πραξικόπημα στην Κύπρο εναντίον του καθεστώτος του αρχιεπισκόπου Μακαρίου, οι Ηνωμένες Πολιτείες έστειλαν την Τουρκία να εισβάλει στο νησί. Πρόκειται για την «Επιχείρηση Αττίλας». Διεξάγεται σε συνεννόηση με το Λονδίνο και την Ουάσιγκτον, οι οποίες στέκονται πίσω. Πρόκειται για τη θραύση τόσο της Κύπρου όσο και της Ελλάδας, παρότι η δικτατορία είχε επιβληθεί εκεί από το δίκτυο stay-behind του ΝΑΤΟ.

Αλλά δυστυχώς, καμία από τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν οι δύο εταίροι της Ελλάδας σε αυτή την κυπριακή προσπάθεια, δηλαδή το Ηνωμένο Βασίλειο και η Τουρκία, σχετικά με την αυστηρή εφαρμογή των συνταγματικών οδηγιών, δεν τηρήθηκε και η χώρα έπεσε σε θεσμικό αδιέξοδο που προκλήθηκε από το μποϊκοτάζ του έργου της εκτελεστικής εξουσίας από τον αντιπρόεδρο της τουρκοκυπριακής κοινότητας και του οποίου η αντιπροεδρική προσυπογραφή ήταν απαραίτητη για την εύρυθμη λειτουργία των κρατικών υποθέσεων. Έτσι, μόλις τρία χρόνια, και η χώρα βρέθηκε σε πλήρη θεσμική ακινησία. Η νεαρή Δημοκρατία ξεκίνησε μια μοιραία σπείρα που διευκόλυνε την εισβολή του τουρκικού στρατού στο νησί, της ανατολικής αιχμής του δόρατος της Ατλαντικής Συμμαχίας, τον Ιούλιο του 1974, προκαλώντας την τραγωδία της μεταφοράς πληθυσμών και όλες τις δυστυχίες που προκύπτουν από αυτήν. Το Ηνωμένο Βασίλειο άφησε τον Τούρκο σύμμαχό του να κάνει ό,τι ήθελε εις βάρος του Έλληνα συμμάχου του. Η διχοτόμηση του νησιού δεν μετέβαλε καθόλου τα συμφέροντα και τα προνόμια του Ηνωμένου Βασιλείου, το οποίο διαθέτει δύο μεγάλες κυρίαρχες στρατιωτικές βάσεις, αεροπορικές και ναυτικές, τη Δεκέλεια και το Ακρωτήρι. Η τελευταία είναι η μεγαλύτερη βάση στον κόσμο της Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας που βρίσκεται εκτός της βρετανικής επικράτειας.

Τι συνέβη με αυτές τις τόσο γενναιόδωρες εγγυήσεις για τις οποίες δεσμεύτηκαν τρία κράτη μέλη του ΝΑΤΟ;... Απόλυτη σιωπή. Τι γίνεται με την αξιοπιστία του ΝΑΤΟ απέναντι στα μέλη του αλλά και απέναντι στους προστατευόμενους του;... Απόλυτη σιωπή.

Ο Χιου Μάκιντος Φουτ, βαρόνος Κάραντον ήταν πουριτανός, θαυμαστής του Όλιβερ Κρόμγουελ. Αποικιακός διπλωμάτης, εκπροσώπησε το Στέμμα στην Παλαιστίνη και την Κύπρο, αλλά και στη Νιγηρία και την Τζαμάικα.

Ο Sir Hugh Foot, τελευταίος Βρετανός Ύπατος Αρμοστής στο νησί της Κύπρου και πολύ αυταρχικός διευθυντής των διαδικασιών που οδήγησαν στις συμφωνίες του Lancaster House, έλαβε μια κολακευτική προαγωγή από την ιεραρχία του. Η υψηλότατη φιλεύσπλαχνη Μεγαλειότητά της, η Βασίλισσα Ελισάβετ Β', τον έκανε Λόρδο με το όνομα Lord Caradon ως ανταμοιβή για το αριστοτεχνικό έργο του στην κυπριακή κρίση. Αυτός ο ίδιος Λόρδος Caradon απόλαυσε ένα άλλο ραντεβού με την ιστορία. Καθώς έγινε μόνιμος αντιπρόσωπος του Ηνωμένου Βασιλείου στα Ηνωμένα Έθνη, αυτός ο διπλωμάτης συνέταξε και υπονόμευσε το εξαιρετικά αμφιλεγόμενο ψήφισμα 242 του Συμβουλίου Ασφαλείας μετά τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1967. Έπαιξε με τις γλωσσικές λεπτές αποχρώσεις μεταξύ του αγγλικού κειμένου του ψηφίσματος και της γαλλικής μετάφρασής του σχετικά με τη μερική απόσυρση (σύμφωνα με το αγγλικό κείμενο) και την πλήρη απόσυρση (σύμφωνα με το γαλλικό κείμενο) των ισραηλινών στρατευμάτων που κατέλαβαν το συριακό Γκολάν, τις παλαιστινιακές περιοχές της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, την Δυτική Όχθη και την Γάζα, καθώς και την αιγυπτιακή έρημο του Σινά.

Ο Σερ Τζέρεμι Γκρίνστοκ είχε πιστέψει ότι θα μπορούσε να αφηγηθεί τα κατορθώματά του σε ένα βιβλίο, «Iraq : The Cost of War ». Απαγορεύτηκε η δημοσίευση για έντεκα χρόνια και κατέληξε να εμφανίζεται μόνο μετά από βαριές περικοπές. Το Στέμμα δεν ήθελε να αποκαλύψει τη συνωμοσία των «ιρακινών όπλων μαζικής καταστροφής» που καταρτίστηκε το 1998, ούτε τον τρόπο με τον οποίο συνέταξε το ιρακινό Σύνταγμα για να καταστήσει τη χώρα ακυβέρνητη.

Μια άλλη περιέργεια της ιστορίας: κατά τη διάρκεια της εισβολής και κατοχής του Ιράκ από τις ΗΠΑ, ο Paul Bremer, στρατιωτικός κυβερνήτης, χρησιμοποίησε τα ταλέντα του Μόνιμου Αντιπροσώπου του Ηνωμένου Βασιλείου στα Ηνωμένα Έθνη, Sir Jeremy Greenstock, για να συντάξει το ιρακινό σύνταγμα προκειμένου να αποτρέψει τη μελλοντική εμφάνιση ενός ενωμένου, ανεξάρτητου και κυρίαρχου Ιράκ. Αυτό έγινε και το Σύνταγμα του Γκρίνστοκ μετέτρεψε το Ιράκ σε συνομοσπονδία αν και το επίσημο όνομα είναι «Ιρακινή Ομοσπονδία». Αυτή η συνομοσπονδιακή κατάσταση γίνεται έντονα αισθητή στα προνόμια που παρέχει το σύνταγμα στην αυτόνομη περιοχή που ονομάζεται «Ιρακινό Κουρδιστάν». Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αυτός ο μαθητευόμενος μάγος, ο Sir Jeremy, είναι ένας από τους πιο λαμπρούς μαθητές του Λόρδου Caradon, οπαδού των χειρισμών του.

Ο Ερρίκος ντε Ζουβενέλ ξεκίνησε την καριέρα του στην αριστερά (ήταν σύζυγος της μυθιστοριογράφου Κολέτ) για να την τελείωσε με τους Ιταλούς φασίστες. Διετέλεσε για λίγο Ύπατος Αρμοστής της Γαλλίας στη Συρία και τον Λίβανο. Για να πολεμήσει εναντίον των εθνικιστών, προσπάθησε να χωρίσει τους Άραβες σε ομολογιακές μειονότητες και το πέτυχε στο Λίβανο.

Αυτές οι συνδέσεις μεταξύ ατόμων και σχεδίων χρονολογούνται από τη δεκαετία του είκοσι του περασμένου αιώνα. Ο Λόρδος Caradon ήταν κάποιος με μεγάλη ικανότητα, γνωρίζοντας τους μεγάλους πολιτικούς χειρισμούς που συνόδευσαν την εμφάνιση κρατών μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Δεν αγνοούσε τις διαβολικές τακτικές που υιοθέτησαν οι πολλαπλές ευρωπαϊκές παρεμβάσεις στην περιοχή του Λεβάντε μετά τις συμφωνίες που συνήφθησαν μεταξύ του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και του Φραγκίσκου Α’ το 1536. Αυτή είναι η προέλευση των ευρωπαϊκών εργασιών για αυτό που οι πρόξενοι της Γαλλίας στο Χαλέπι άρχισαν να αποκαλούν «τις μειονότητες» και στη συνέχεια πρόσφατα «τις συνιστώσες» κλπ ... Ο ίδιος Λόρδος Caradon γνώριζε σίγουρα την κάτω πλευρά της αποστολής του πατέρα του Λιβανέζικου Συντάγματος, του πρώτου πολίτη ύπατου αρμοστή, Henry de Jouvenel. Το έργο του, όπως αποδεικνύεται από το σύνταγμα του Λιβάνου του 1926, ενέπνευσε τις έρευνες του Λόρδου Caradon. Αυτό που αγνοούνται οι Λιβανέζοι μέχρι σήμερα, δυστυχώς. Το Σύνταγμα της Κύπρου εμπνεύστηκε από το Σύνταγμα του Λιβάνου. Αυτή είναι η πραγματικότητα που τείνουμε να παραβλέπουμε.

Η παρούσα μικρή επισκόπηση δίνει μια ακριβή ιδέα της πραγματικότητας για τις  «εγγυήσεις» και τις «προστασίες». Η ουκρανική τραγωδία δεν βρίσκεται παρά μόνο στα σπάργανα της και ο κόσμος μπορεί να χρειαστεί ένα ουράνιο θαύμα για να σταματήσει αυτή τη κούρσα προς τον πυρηνικό γκρεμό. Δεν μπορώ παρά να θυμάμαι αρκετά συχνά τη διάσημη δήλωση της Liz Truss κατά τη διάρκεια του αγώνα ταχύτητας για να μπει στο αριθμό 10 της Ντάουνινγκ Στριτ: «Είμαι έτοιμη, αν χρειαστεί, να πατήσω το πυρηνικό κουμπί». Όσον αφορά τις εγγυήσεις και τις προστασίες, δεσμεύουν μόνο εκείνους που πιστεύουν σε αυτές.

Χασάν Χαμαντέ

Χασάν Χαμαντέ

Λιβανέζος στοχαστής και πολεμιστής. Μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Οπτικοακουστικών Μέσων του Λιβάνου.

Δίκτυο Βολταίρος

Βολταίρος, Διεθνής Έκδοση

ΣυγκεντρώνωΕν συντομίαΔιαμάχεςΔιπλωματικό νήμα

Πόλεμος στο Ιράκ: μια μεγάλη «οπισθοδρόμηση» για τις γυναίκες

Πόλεμος στο Ιράκ: μια μεγάλη «οπισθοδρόμηση» για τις γυναίκες

Le Monde

Τρεις δεκαετίες συγκρούσεων δημιούργησαν περίπου 1,5 εκατομμύρια χήρες στο Ιράκ.

Σύμφωνα με την οργάνωση Παρατηρητήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch), οι Ιρακινές γυναίκες απολάμβαναν πριν από τον Πόλεμο του Κόλπου το 1991 την καλύτερη προστασία σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.

IRAK • Le Kurdistan, havre de paix pour les chrétiens

Endeuillée par les nombreux attentats dont elle a été la cible, la communauté chrétienne de Bagdad a trouvé refuge auprès des Kurdes.

             06.01.2011 | Shéhrazade Shikhani | Asharq Al-Awsat

Le potentiel économique du Kurdistan irakien aiguise l'appétit de la Turquie

12.08.10

Aéroport, BTP, antenne d'université : Ankara pousse sa politique du « bon voisinage » avec Erbil

'est l'une des pistes d'atterrissage les plus longues du monde, avec ses 4,8 km. Deux avions peuvent atterrir en même temps, face à face, sans se rencontrer », montre Cetin Dayioglu, en écrasant la pédale d'accélérateur de son 4 × 4 sur le tarmac lisse comme un billard. Le directeur de la compagnie turque de travaux publics Mak-Yol, responsable de la construction du nouvel aéroport d'Erbil, la capitale du Kurdistan d'Irak, fait visiter son joyau : les installations « les plus modernes du Moyen-Orient », un terminal capable d'accueillir 2,5 millions de passagers par an. « Au mieux, il en accueillera un million, mais ici on aime faire les choses en grand », sourit le patron turc.

Repoussée à plusieurs reprises depuis plus d'un an, l'inauguration de ce nouvel aéroport international, symbole de la nouvelle entente cordiale entre la Turquie et la région kurde d'Irak, devrait avoir lieu en septembre ; en présence du premier ministre turc, Recep Tayyip Erdogan, espère le gouvernement kurde d'Erbil.

Longtemps entravés par des relations politiques délicates, les échanges commerciaux entre Ankara et Erbil connaissent des taux de croissance record. Près de 60 % des 1 200 sociétés étrangères installées au Kurdistan irakien sont turques.

Signe de cet afflux, la compagnie nationale Turkish Airlines va ouvrir des liaisons quotidiennes avec Istanbul et Ankara. Au poste frontière terrestre de Habur, le nombre de douaniers va être triplé pour accélérer le transit des camions, qui font entrer chaque jour des milliers de tonnes de matériaux de construction et de biens de consommation. « Les compagnies turques ont compris avant les autres que la zone est sûre et pleine d'opportunités : centrales, routes, raffineries, pipelines, tout est à construire, et il y a de l'argent », précise M. Dayioglu, dont l'entreprise vient également d'achever la rénovation de la route d'Erbil à Kirkouk, un noeud pétrolier stratégique.

« Nos hommes d'affaires sont plus intrépides que les vôtres », s'amuse Aydin Selcen, le consul général de Turquie pour la région kurde, fraîchement nommé. « Quand le ministre des affaires étrangères, Ahmet Davutoglu, est venu à Erbil en octobre 2009, il a déclaré que la frontière entre la Turquie et l'Irak devait être rendue obsolète par l'intégration économique des deux pays », poursuit le diplomate.

En juin, le ministre turc du commerce extérieur, Zafer Caglayan, s'est rendu à Erbil avec 200 hommes d'affaires. L'Irak est déjà le quatrième partenaire commercial, avec 7,5 milliards d'euros, dont 4,5 milliards d'échanges avec la seule région kurde. Trois banques, six compagnies pétrolières s'apprêtent à investir. Une zone franche est en projet, à la frontière. Les entreprises de BTP bâtissent à la chaîne des lotissements, des hôtels, des centres commerciaux remplis de produits turcs, et plus de 80 % des matériaux sont acheminés de Turquie. Sur des kilomètres les camions de ciment attendent aux postes de douane.

Pourtant, la simple existence d'une représentation officielle turque à Erbil aurait paru impossible il y a moins de trois ans. Pour Ankara, la présence de centaines de rebelles du Parti des travailleurs du Kurdistan (PKK) dans les montagnes du nord de l'Irak et la coopération jugée « insuffisante » d'Erbil faisaient encore obstacle.

Mais la diplomatie de bon voisinage du ministre des affaires étrangères a accéléré le rapprochement. La visite en Turquie du président de la région autonome kurde, Massoud Barzani, en juin, a confirmé le chemin parcouru. « Il y a une coopération sur les dossiers de sécurité avec les Etats-Unis, l'Irak et le gouvernement régional kurde », confirme M. Selcen. L'armée turque bombarde régulièrement les repaires du PKK au-delà de sa frontière. « De plus, nous avons besoin du gaz et du pétrole irakiens pour alimenter le développement rapide de notre pays », poursuit-il. Les Kurdes d'Irak, qui veulent exporter leurs propres ressources vers la Turquie, prévoient de multiplier leur production par dix d'ici cinq ans.

Pour reconquérir cette ancienne province de l'Empire ottoman, les Turcs misent sur leurs hommes d'affaires et investissent dans l'éducation, réactivant de solides réseaux. Dix-neuf écoles et une université ont été ouvertes dans la région par la communauté de Fethullah Gülen, un imam turc à la tête d'un réseau d'écoles dans le monde entier. L'université Bilkent d'Ankara, fondée par Ihsan Dogramaci, un médecin et puissant homme d'affaires turc décédé en février, originaire de la communauté turkmène d'Erbil, va également inaugurer une antenne à la rentrée. Le géant du bâtiment appartenant au même groupe familial, Tepe, reconstruit les universités de Suleymanieh et d'Erbil.

La Turquie voisine « est une porte ouverte sur l'Ouest et la civilisation occidentale », estime Sinan Chalabi, le ministre du commerce et de l'industrie de la région kurde. Nommé à ce poste clé par Massoud Barzani, M. Chalabi est un Turkmène lié à la Turquie et à l'influente famille Dogramaci. « Un Turc pour parler aux Turcs », commente-t-on à Erbil.

Ankara mène « une diplomatie d'influence commerciale envahissante, analyse un expert de la région. Ils sont en train de construire un Irak à leur convenance. » L'appétit turc ne se limite d'ailleurs pas au Nord. « Nous voulons être présents partout, coopérer avec tout le monde », assène le consul turc d'Erbil. A Mossoul, à Bagdad, où les négociations pour la formation d'un nouveau gouvernement sont attentivement suivies, mais aussi à Bassora, dans le Sud chiite, où elle a ouvert un consulat, la Turquie s'est lancée à la conquête de nouveaux marchés.

Guillaume Perrier

Reportage

Le Kurdistan irakien peine à tirer profit de son "océan de pétrole"

16.08.10

Son nom évoque une rafale de Kalachnikov, mais c'est du "champagne" qui est extrait du champ pétrolier de Taq-Taq. "On sort du brut à l'état pur, quasiment sans gaz et sans eau, d'une très haute qualité. C'est le meilleur pétrole du monde",revendique le directeur de la production du site, Can Savun, employé par la compagnie turque Genel Enerji.

Situé à une heure d'Erbil, dans une région aride et montagneuse, le champ de Taq-Taq est l'un des deux sites de production de pétrole en activité dans la province autonome kurde d'Irak. "Ces puits ont été forés sous Saddam Hussein, dans les années 1970", montre M. Savun. La production - elle s'élève à 60 000 barils par jour - reste modeste selon la compagnie qui attend "depuis cinq ans" de pouvoir augmenter le volume. Un troisième puits va entrer en service ; sept autres sont prévus, sur la zone où opèrent conjointement Genel Enerji et Addax Petroleum, rachetée récemment par les Chinois de Sinopec.

Le ministre des ressources naturelles du gouvernement autonome kurde (GRK), Ashti Hawrami, parle d'un "océan de pétrole" pour évoquer le sous-sol de sa région. De 100 000 barils par jour, elle pourrait en produire dix fois plus d'ici cinq ans. La région kurde s'est jusqu'à présent heurtée à l'opposition du gouvernement central irakien de Bagdad, qui conteste le droit d'Erbil de signer ses propres contrats et d'exporter directement son pétrole sans en reverser les dividendes. Depuis plusieurs années, ce bras de fer retarde le boom pétrolier dans le nord de l'Irak qui abrite, selon les estimations, plus de 40 milliards de barils de réserves, environ 20 % des réserves irakiennes.

En 2009, le pétrole de Taq-Taq tout comme celui de Tawke, exploité par les Norvégiens de DNO, commençait à être exporté vers la Turquie mais Bagdad avait fait suspendre les exportations, en l'absence d'un mécanisme de paiement fiable. En mai 2010, un accord semblait proche pour reprendre ces exportations. Dans l'attente de la nomination du nouveau gouvernement irakien, le problème reste en suspens. "Ce sera la première question à régler par le nouveau pouvoir central", estime un expert en politique locale, pour qui "les Kurdes seront prêts à un accord avec Bagdad pour exporter leur pétrole".

L'administration kurde se contenterait des 17 % des revenus pétroliers irakiens qui lui reviennent de droit. L'autre obstacle à éliminer sera la fragilité des routes énergétiques. L'oléoduc Kirkouk- Ceyhan est régulièrement saboté et le transport interrompu. Un nouveau pipeline vers la Turquie, relié à Taq-Taq et à Tawke, a été annoncé pour 2014.

Mais les grandes compagnies pétrolières sont encore dans l'attente d'un règlement politique. Pour l'heure, investir au Kurdistan pourrait leur fermer la porte de la région de Bassora, au sud, où se trouvent les plus grandes réserves de brut du pays. Le ministre irakien du pétrole, Ali Al-Sharistani, a menacé plusieurs fois de "blacklister" les compagnies qui signeraient des accords directement avec le GRK. Le chinois Sinopec a été averti après avoir racheté Addax, présent à Taq-Taq. A l'heure actuelle, vingt-huit groupes se sont partagé le territoire kurde, parmi lesquels le français Parenco.

OPACITÉ

Le litige refait surface depuis que Bagdad accuse les autorités régionales kurdes d'exportation illégale vers l'Iran, pourtant placé sous embargo. Des files de camions-citernes franchiraient la frontière. Du pétrole issu de la production locale, traité dans des raffineries clandestines comme il en existe plusieurs dizaines au Kurdistan, serait ensuite exporté au noir. A Erbil, le ministre du commerce, Sinan Chelebi, assure que tout se fait "dans le respect des directives des Nations unies". Pourtant près du site de remplissage du champ de Taq-Taq, des dizaines de camions attendent leur tour. Certains chauffeurs avouent sans peine faire des allers-retours réguliers avec l'Iran. "Les transporteurs sont directement mandatés par le ministre, M. Hawrami", explique Can Savun qui affirme ne pas savoir où vont les chargements.

Dans son bureau du Parlement d'Erbil, la députée Nask Abdul Karim, responsable de la commission sur l'énergie, n'en sait rien non plus. Cette élue de l'opposition islamiste, partisane de la lutte anticorruption, dénonce la contrebande avec l'Iran et, de manière générale, l'opacité totale du commerce pétrolier. "On ne sait pas où vont les revenus du pétrole, ce qu'il y a dans les contrats, personne ne le sait, pas même le premier ministre. Nous avons posé la question au Parlement en février et nous n'avons toujours pas reçu de réponse", clame-t-elle. Combien est exporté et déclaré à Bagdad ? M. Hawrami refuse d'y répondre.

Bagdad juge également certains contrats passés avec le norvégien DNO enveloppés d'un parfum de scandale. L'ex-ambassadeur américain et conseiller à la défense sous l'administration Bush, Peter Galbraith, a notamment reçu 5 % des parts du champ pétrolier de Tawke, au Kurdistan, pour avoir favorisé la signature d'un accord entre les Kurdes et DNO. Enfin le sulfureux Zalmay Khalilzad, ancien ambassadeur américain en Irak et en Afghanistan reconverti dans les affaires, vient d'être nommé membre du conseil d'administration de DNO.

Obama quitte l'Irak mais sans avoir fini le travail, estime la presse étrangère

03.08.10 |

En annonçant, lundi 2 août, la fin de la "mission de combat américaine" en Irak, Barack Obama respecte là une de ses principales promesses de campagne. Si la presse le reconnaît, elle n'oublie pas de rappeler que le conflit n'est pas pour autant terminé en Irak et que c'est désormais en Afghanistan que la guerre peine le plus à trouver une justification aux yeux de la population.

"Le but de ce discours était de rappeler aux électeurs américains que [Barack Obama] allait respecter la promesse qu'il leur avait faite lors de son élection : terminer la guerre en Irak", écrit Kevin Connolly pour la BBC. Le journaliste estime qu'il s'agit là d'un "exploit logistique sur une échelle de temps stupéfiante" mais que "le président a pris soin de ne pas répéter l'erreur de son prédécesseur, George W. Bush, qui avait déclaré que la mission américaine en Irak avait été accomplie il y a sept ans".

Cette fois-ci, la mission est-elle véritablement accomplie ? Rien de moins évident pour Ruper Cornwell, du journal The Independent. Il rappelle que d'ici à septembre, après le retrait des troupes de combat d'Irak, il restera 146 000 soldats en tout (Irak et Afghanistan), dont environ 50 000 en Irak. Ces derniers seront chargés de former les forces irakiennes, de conduire des opérations anti-terroristes et d'assurer la sécurité des projets de reconstruction.

UNE "INQUIÉTANTE BOÎTE DE PANDORE"

"Si tout se passe comme prévu, ils seront rentrés dans 17 mois", écrit Ruper Cornwell. "Mais il s'agit là d'un gros 'si', comme le montre la querelle des chiffres sur le nombre de victimes civiles irakiennes". "Pour la Maison Blanche, soucieuse de respecter le calendrier de retrait pour focaliser son attention sur l'Afghanistan, 222 civils ont été tués le mois dernier. Les autorités irakiennes parlent elles de 535 morts, ce qui ferait du mois de juillet le plus meurtrier depuis deux ans", analyse-t-il. "Le véritable coût de la guerre – et la question de savoir si finalement ça valait le coup – ne sera pas connu avant plusieurs années".

Même impression pour Baudoin Loos, journaliste au Temps de Genève. "Alors, certes, le pouvoir extrêmement oppressif du parti Baas cher à Saddam Hussein n'existe plus, reconnaît-il. Mais, outre que ce dernier assurait tant bien que mal à la population les services sociaux de base, la démocratie balbutiante à l'irakienne se trouve tempérée par l'impéritie patente des nouvelles élites politiques, la corruption générale et la lancinante préséance des intérêts communautaires ou ethniques – les chiites, majoritaires, privés de pouvoir par les sunnites pendant des décennies, n'entendent plus le quitter, pendant que les Kurdes cherchent d'abord à consolider leur autonomie de fait dans les montagnes du nord-est", accuse-t-il.

Des "élus incapables de s'entendre pour former un gouvernement", un pays qui "vivote à l'ombre des appétits concurrents de ses voisins" : loin d'avoir terminé leur mission, "les Américains ont ouvert une inquiétante boîte de Pandore".

UN "RELATIF SUCCÈS"

Pour Peter Baker, du New York Times, et pour d'autres éditorialistes, "en voulant consolider ses soutiens à l'intérieur, le président américain dessine également les limites de ses ambitions en Irak et en Afghanistan". A l'approche des élections législatives de mi-mandat, prévues pour le 2 novembre 2010, la Maison Blanche a voulu "montrer qu'elle avait respecté une des principales promesses du candidat Obama", écrit le journaliste qui estime que le président américain a finalement géré le dossier avec un "relatif succès".

Un dossier d'autant plus important pour les électeurs américains puisqu'il se situe dans un domaine – la guerre – qui a une "forte signification émotionnelle", comme l'écrivent deux journalistes du Washington Post. "Les soutiens 'anti-guerre' qui avaient élu Obama ont ensuite été déçu par le plan mis en place après son élection, bien moins ambitieux que promis", rappellent-elles.

"DOUTES CROISSANTS SUR LA GUERRE EN AFGHANISTAN"

Une manière de "détourner" l'attention, selon Chris McGreal, du Guardian. Mais Barack Obama "doit maintenant faire face à un test bien plus difficile que l'Irak". "Les pertes américaines en Afghanistan le mois dernier ont atteint un niveau sans précédent dans ce qui est désormais le conflit le plus long de l'histoire des Etats-Unis", écrit le journaliste britannique. "Le président doit faire face aux doutes croissants sur la bonne conduite de la guerre, aggravés par les révélations des 90 000 pages de documents militaires secrets publiés par Wikileaks".

"La stratégie du président est de commencer à faire rentrer quelques-uns des soldats d'ici à un an, mais il a dit qu'il ne permettrait pas aux terroristes de faire un pas de plus en Afghanistan pour attaquer les Etats-Unis", conclut, sceptique, M. McGreal. Et les journalistes du Washington Post d'indiquer également que les opinions sont partagées entre "ceux qui souhaitent un retrait du conflit, au vu de l'importance des pertes, et les autres qui estiment que le plan d'Obama, qui prévoit un retrait pour juillet 2011, est trop risqué et encouragera les groupes extrémistes de la région, dont les talibans".

Hélène Bekmezian

Pour en savoir plus

– L'intégralité du discours de Barack Obama

– Un débat d'experts organisé par le New York Times sur les avantages et les inconvénients du retrait d'Irak

Les Américains préparent leur retrait d'un Irak incertain

20.07.10

Qu'il y ait ou non un gouvernement à Bagdad d'ici là, le vice-président américain, Joseph Biden, n'a "aucun doute" : dans les six semaines, le corps expéditionnaire stationné en Irak depuis l'invasion d'avril 2003, et qui compta jusqu'à 165 000 soldats en 2007, ne comprendra plus que 50 000 hommes. M. Biden, qui répondait, dimanche 18 juillet, aux questions de la chaîne ABC, s'est dit convaincu que ce nouveau retrait de troupes - elles sont encore 70 000 aujourd'hui -, conforme aux accords conclus fin 2008 avec le gouvernement de Nouri Al-Maliki, "n'affectera nullement la stabilité physique de l'Irak".

Les intéressés, à commencer par les miliciens arabes sunnites qui avaient accepté, à partir de fin 2006, d'abandonner leurs alliances avec les groupes de guérilla anti-américains pour lutter, avec les GI, contre les djihadistes d'Al-Qaida et affiliés, ne sont sûrement pas tous d'accord avec cette vision relativement optimiste des choses. Au moins 48 de leurs hommes, enrôlés dans des "comités du réveil", ont été tués dimanche, et 47 autres blessés, alors qu'ils patientaient devant des casernes pour toucher leur paye. Deux kamikazes envoyés par la filiale locale d'Al-Qaida, qui s'est toujours jurée de "punir les traîtres" qui l'avaient lâchée, se sont faits exploser au milieu des files d'attente.

Plusieurs centaines de ces miliciens ont été assassinés depuis début 2009 quand les Américains ont "transféré" la responsabilité, et les soldes, de leurs supplétifs sunnites au gouvernement local, dominé par la majorité chiite, de M. Maliki. Ils étaient alors autour de 100 000. Ils seraient encore près de 70 000 à assurer cahin-caha, dans les villes et les campagnes du pays, une certaine présence sécuritaire et des barrages sur les routes. Beaucoup, selon le gouvernement, ne "travailleraient" plus qu'épisodiquement, essentiellement dans leurs propres régions et quartiers urbains.

Selon leurs chefs, souvent d'origine tribale, le gouvernement n'aurait pas tenu sa promesse, faite aux Américains, d'embaucher 20 000 de ces miliciens dans les forces régulières de sécurité. Dans les zones sunnites comme la province d'Al-Anbar où se situent les villes de Fallouja et Ramadi, et où des attentats aveugles et des assassinats ciblés se multiplient à nouveau, la colère gronde d'autant plus qu'au niveau national, les Arabes sunnites (20 % de la population) qui ont très largement voté pour la liste laïque d'Iyad Allaoui, se sentent politiquement floués.

La liste Iraqiyah ("irakienne") de M. Allaoui est arrivée en tête des élections du 7 mars mais semble n'avoir aucune chance de pouvoir former le prochain gouvernement depuis que les deux grandes listes chiites, dont celle de M. Maliki, se sont alliées au début de l'été pour continuer de gouverner le pays.

L'Irak est cependant entré lundi dans son cinquième mois sans gouvernement puisque les deux listes alliées ne parviennent toujours pas à se mettre d'accord sur le partage des maroquins, à commencer par le poste de premier ministre que M. Maliki veut conserver et que d'autres personnalités chiites convoitent. Le Parlement a repoussé, dimanche 18 juillet, la date à laquelle un gouvernement devra lui être présenté. Beaucoup d'observateurs irakiens estiment que l'impasse pourrait se prolonger au-delà de la date du retrait partiel américain le 31 août.

"Des experts d'Iran"

Mais au moment où Washington allège un peu plus son dispositif militaire en Irak, d'autres problèmes, liés à l'Iran, se profilent à l'horizon. Chaque jour, plus de 150 camions-citernes remplis à ras bord de brut, mais aussi de produits raffinés, font la navette entre le Kurdistan irakien et l'Iran.

Nul ne sait très bien d'où viennent ces produits, les autorités autonomes kurdes affirmant qu'il s'agit de surplus produits par leurs propres raffineries - "Mais alors pourquoi ne pas les vendre en Irak même où ils manquent ?", s'interrogent les fonctionnaires du pétrole à Bagdad. Le pouvoir fédéral de M. Maliki soupçonne au contraire que les Kurdes, qui ont droit à 17 % de la production nationale à bas prix, en revendent une partie avec profit aux voisins iraniens.

Dans un cas comme dans l'autre, l'affaire est extrêmement embarrassante, et pour les Américains - dont les Kurdes sont les plus proches alliés en Irak - et pour Bagdad qui est contraint d'importer de Turquie et du Koweït, notamment, les produits raffinés qui lui manquent. Elle est d'autant plus gênante pour Washington que son commandant en chef local, le général Ray Odierno, s'alarmait le 10 juillet des "menaces de plus en plus précises" que feraient peser des groupes chiites irakiens "entraînés par Téhéran" sur la sécurité de ses bases et de ses retraits à venir. "Au cours du mois dernier, a affirmé le général, des experts ont été envoyés d'Iran pour les aider à nous attaquer."

Les lucratives reconversions de responsables américains

Peter Galbraith, diplomate itinérant, a reçu des participations pétrolières pour avoir bien conseillé les Kurdes lors des négociations constitutionnelles avec les autres communautés irakiennes. Zalmaï Khalilzad, ancien ambassadeur à Bagdad, vient d'entrer au conseil d'administration de la compagnie norvégienne DNO, qui exploite du pétrole kurde. Le général Jay Garner, premier administrateur américain d'Irak en 2003, est consultant dans une autre compagnie en activité au Kurdistan. John Agresto, haut fonctionnaire qui s'occupait en 2003 des universités d'Irak, joue désormais, pour son propre compte, le même rôle au Kurdistan.