Η έδρα του ΝΑΤΟ στα προάστια των Βρυξελλών. Κατά την ίδρυσή της, η Συμμαχία απασχολούσε πολλούς πρώην αξιωματικούς των Ναζί (συμπεριλαμβανομένου του Klaus Barbie, ο οποίος απολύθηκε μόνο μετά από σαφή απαίτηση της Γαλλίας). Ο αρχιτέκτονας που σχεδίασε την νέα έδρα της δεν είχε παρατηρήσει ότι, όταν την βλέπει κανείς από αεροπλάνο, αναπαράγει το σύμβολο των SS.

Οι πολλές συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο Παρίσι, στο Λονδίνο και στις Βρυξέλλες για το μέλλον της Άμυνας της πολιτικής Δύσης εξέτασαν όλες μια μερική ή ολική απόσυρση των Ηνωμένων Πολιτειών από το ΝΑΤΟ. Το ζήτημα της Ουκρανίας ήταν απλώς μια πρόφαση που ενδιέφερε μόνο μερικούς συμμετέχοντες.

Τι σημαίνει η «απόσυρση των Ηνωμένων Πολιτειών»;

Κατά την πρώτη θητεία του, ο Donald Trump είχε εξετάσει μια πλήρη απόσυρση των Ηνωμένων Πολιτειών από το ΝΑΤΟ. Τελικά, περιορίστηκε να πιέσει τα κράτη μέλη να αυξήσουν τον αμυντικό τους προϋπολογισμό στο 3% του ΑΕΠ τους. Ενεργούσε ως «Τζάκσονιανός» και ήθελε να αντικαταστήσει τον πόλεμο με το εμπόριο.

Εκείνη την εποχή, το ζήτημα εξεταζόταν μόνο από την άποψη των οικονομικών συνεισφορών κάθε μέλους. Αν και οι εισφορές κάθε μέλους στη Δυτική Συμμαχία δεν είναι σαφείς, το Πεντάγωνο παρέχει το 16% του ετήσιου προϋπολογισμού και πολλές υπηρεσίες που μόνο οι ένοπλες δυνάμεις του μπορούν να προσφέρουν. Για να μην χρειαστεί να πληρώσει τη δική του μερίδα, ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron είχε δηλώσει ότι το ΝΑΤΟ βρισκόταν σε «κατάσταση εγκεφαλικού θανάτου». [1].

Η τρέχουσα κατάσταση είναι ριζικά διαφορετική. Ο πρόεδρος Donald Trump πρέπει να πραγματοποιήσει άμεσες περικοπές στις δαπάνες του: η χώρα του έχει συσσωρεύσει ένα εξωφρενικό χρέος και θα καταστρεφόταν οικονομικά αν οι πιστωτές της απαιτούσαν την αποπληρωμή του. Έχω εξηγήσει, πριν από δύο εβδομάδες, ότι «ο Donald Trump προσπαθεί να διαχειριστεί την πιθανή οικονομική κατάρρευση της «αμερικανικής αυτοκρατορίας» του Joe Biden όπως οι Iouri Andropov, Konstantin Tchernenko και Mikhaïl Gorbatchev προσπάθησαν να διαχειριστούν αυτή της «σοβιετικής αυτοκρατορίας» του Leonid Brejnev» [2].

Έτσι, όπως έκανε ο Gorbatchev με τον Σύμφωνο της Βαρσοβίας, ο Trump δεν θα αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ, αλλά θα σταματήσει να πληρώνει γι’ αυτό. Στην πράξη, η μη απόσυρση από την Ατλαντική Συμμαχία, ενώ αποσύρεται από τον οργανισμό της, το ΝΑΤΟ, συνεπάγεται την εγκατάλειψη της διοίκησής της. Από της δημιουργίας του, το ΝΑΤΟ διοικείται από έναν «ανώτατο διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων στην Ευρώπη» (SACEUR) που είναι υποχρεωτικά Αμερικανός. Σήμερα, αυτή τη θέση κατέχει ο στρατηγός Christopher G. Cavoli, ο οποίος την ασκεί ταυτόχρονα με τη θέση του διοικητή των δυνάμεων των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ευρώπη.

Στις 13 Φεβρουαρίου, ο Donald Trump ενημερώνει τον Mark Rutte για την επικείμενη απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από την Ευρώπη και την εγκατάλειψη από τη χώρα του των προνομίων του SACEUR.

Αυτή την επιλογή φαίνεται να προτίμησε ο πρόεδρος Trump, στις 13 Μαρτίου, κατά τη συνάντησή του με τον Mark Rutte, γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ, στο Λευκό Οίκο: οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα είναι πλέον παρά ένα συστατικό της Συμμαχίας όπως και οι άλλες, σε ισότητα με το Λουξεμβούργο, για παράδειγμα.

Ωστόσο, χωρίς τις σημαντικές δυνατότητες Πληροφοριών και Μεταφοράς στρατευμάτων των Ηνωμένων Πολιτειών, το ΝΑΤΟ δεν θα διαθέτει πλέον δυνατότητες προβολής. Θα περιοριστεί σε μια πρόσθεση μικρών στρατών που δεν μπορούν να κινηθούν, ο καθένας, έξω από το εθνικό του έδαφος.

Τι σημαίνει «Ευρωπαϊκή Άμυνα»;

Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες, που διηύθυναν τότε μαζί τη Συμμαχία, είχαν το σχέδιο να συντονίσουν τους δυτικοευρωπαϊκούς συμμάχους έτσι ώστε να μπορούν να τους στείλουν να πολεμήσουν στην Κορέα. Αυτή ήταν η «Ευρωπαϊκή Κοινότητα της Άμυνας» (ΕΚΑ) την οποία οι Γάλλοι πατριώτες, δηλαδή οι γκωλιστές και οι κομμουνιστές ενωμένοι, κατέστρεψαν το 1954. Σε αντικατάσταση, οι Αγγλοσάξονες δημιούργησαν την «Ένωση της Δυτικής Ευρώπης» (ΕΔΕ), της οποίας ο κύριος ρόλος ήταν να οργανώσει τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας.

Ο François Mitterrand και ο Helmut Köhl δημιούργησαν το Ευρωσώμα και την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας για να μην πολεμήσουν, ποτέ ξανά, οι δύο χώρες μεταξύ τους.

Κατά την επανένωση της Γερμανίας, το 1991, οι Ευρωπαϊκές Οικονομικές Κοινότητες μετασχηματίζονται, με τη Συνθήκη του Maastricht, σε Ευρωπαϊκή Ένωση. Από τότε διαθέτουν μια «Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας» (ΚΕΕΠΑ). Ωστόσο, αν και το Ευρωσώμα δημιουργήθηκε, κατά τους πολέμους της Γιουγκοσλαβίας, η Γερμανία υποστήριξε την Κροατία, ενώ η Γαλλία υποστήριξε τη Σερβία. Ωστόσο, τον Δεκέμβριο του 1998, στη σύνοδο κορυφής του Saint-Malo, το Ηνωμένο Βασίλειο αποδέχθηκε την ιδέα μιας ευρωπαϊκής άμυνας, ανεξάρτητης από το ΝΑΤΟ. Λίγες μέρες αργότερα, οι Ευρωπαίοι επεκτείνουν την ΚΕΕΠΑ με μια «Κοινή Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφαλείας και Άμυνας» (ΚΕΠΑΑ), που ανατίθεται στον πρώην γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ, Javier Solana. Από τότε, η ΕΕ, με δική της πρωτοβουλία, είναι έτοιμη να οργανώσει επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης.

Ο Tony Blair και ο Jacques Chirac δημιούργησαν την Κοινή Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφαλείας και Άμυνας για να μπορεί η ΕΕ να οργανώνει κοινές επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης.

Το 2003, όταν, στο τέλος του δεύτερου πολέμου του Κονγκό, στην Ituri, οι αντίπαλες πολιτοφυλακές Lendu και Hema σφάζονταν μεταξύ τους, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Kofi Annan, έκανε μια έκκληση στην οποία απάντησε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή είναι η επιχείρηση Άρτεμις: περισσότεροι από 2.000 άνδρες από 18 έθνη συμμετέχουν. Στην πραγματικότητα, τα τέσσερα πέμπτα των δυνάμεων είναι Γαλλικές.

Μετά από αυτή την επιχείρηση, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία προτείνουν τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Άμυνας (ΕΥΑ) που θα ασχολείται με την ανάπτυξη των στρατιωτικών δυνατοτήτων, την έρευνα και τον εξοπλισμό. Σε αυτή την πορεία, η Συνθήκη της Λισαβώνας του 2009 δημιουργεί την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), που θα διαχειρίζεται τα πολιτικά και στρατιωτικά στοιχεία που διαθέτει η ΕΕ για να αντιμετωπίσει τις κρίσεις. Το 2015, μετά τις επιθέσεις στο Bataclan και στο Saint-Denis, που διατάχθηκαν από την Τουρκία [3], η Γαλλία επικαλείται τη ρήτρα αμοιβαίας άμυνας (άρθρο 42.7 της Συνθήκης της Λισαβώνας) της ΕΕ.

Η Federica Mogherini και οι 23 υπουργοί Άμυνας της ΕΕ (σε αυτή τη φωτογραφία, η Ursula von der Leyen αντιπροσωπεύει τη Γερμανία) ενεργοποιούν τη Μόνιμη Δομημένη Συνεργασία που επιτρέπει σε μερικά κράτη της ΕΕ να συνεργάζονται σε κοινές στρατιωτικές δράσεις στο πλαίσιο της Ένωσης.

Το 2016, κατά την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, η Federica Mogherini, υψηλή εκπρόσωπος της ΕΕ για τις Εξωτερικές Υποθέσεις και την Πολιτική Ασφαλείας, προτείνει μια «Συνολική Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εξωτερική πολιτική ασφαλείας» (ΣΣΕΕ).
Το 2017, η Μόνιμη Δομημένη Συνεργασία (ΜΔΣ), που είχε προβλεφθεί από τη Συνθήκη της Λισαβώνας, ενεργοποιείται. Προβλέπει τη συγκέντρωση ενός «σκληρού πυρήνα» κρατών γύρω από ενιαία και φιλόδοξα έργα, που θα πραγματοποιούνται σε συμπλήρωμα των κοινών δράσεων. Ταυτόχρονα, δημιουργείται ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας για να διευκολύνει τη χρηματοδότηση αυτής της ενισχυμένης συνεργασίας.

Με τον πόλεμο στην Ουκρανία, όπου η ΕΕ παίρνει το μέρος των «ριζοσπαστών εθνικιστών» Ουκρανών εναντίον της Ρωσίας, τα πράγματα επιταχύνονται: οι Βρυξέλλες κινητοποιούν δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ για να παράγουν όπλα και να τα δώσουν στην Ουκρανία. Ταυτόχρονα, το ΝΑΤΟ συντονίζει τις ευρωπαϊκές στρατιές γύρω από το πεδίο της μάχης για να συλλέξει στρατιωτικές πληροφορίες και να βοηθήσει τον ουκρανικό στρατό. Αυτή η συμβίωση ξαφνικά αμφισβητείται με την επανεκλογή του προέδρου Donald Trump.

Ποιες επιλογές έχουν οι Ευρωπαίοι της Δύσης;

Όταν έγινε αντιληπτό σε μερικούς Ευρωπαίους (με την σειρά Γαλλία, Γερμανία και Δανία, αλλά όχι οι Βαλτικές χώρες, ούτε Πολωνία και ούτε Ρουμανία) ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, εγκαταλείποντας τους «ριζοσπάστες εθνικιστές» Ουκρανούς, θα συνάπτουν μια ξεχωριστή συνθήκη ειρήνης με τη Ρωσία, οι Ευρωπαίοι της Δύσης (δηλαδή με το Ηνωμένο Βασίλειο που δεν είναι μέλος της ΕΕ και χωρίς τη Ρωσία) βρέθηκαν μόνοι τους.

Οι διάφορες συναντήσεις, που πραγματοποιήθηκαν πρόχειρα στο Παρίσι, στο Λονδίνο και στις Βρυξέλλες, επέτρεψαν την επεξεργασία ενός σχεδίου με στόχο την πρόληψη του χάους που μια βίαιη απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από την Ευρώπη δεν θα απέφευγε να προκαλέσει. Όλοι οι συμμετέχοντες συμφώνησαν στην ιδέα (1) ότι έπρεπε να αποκτήσουν εξοπλισμό που δεν διαθέτουν σήμερα και (2) ότι έπρεπε να εκπαιδεύσουν νέους στρατιώτες. Ένα τέτοιο σχέδιο θα χρειαζόταν 5 έως 10 χρόνια για να αποδώσει τα πρώτα του αποτελέσματα [4].

Προς το παρόν, οι Δυτικοί Ευρωπαίοι θεωρούν όλοι, περισσότερο ή λιγότερο, την Ρωσία ως έναν πιθανό επικίνδυνο εχθρό. Στην πραγματικότητα, στην τρέχουσα κατάσταση, δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος η Ρωσία να εισβάλει στους γείτονές της. Η Μόσχα δεν έχει εισβάλει ποτέ στην Ουκρανία, απλώς διεξήγαγε μια «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» εναντίον των «ριζοσπαστών εθνικιστών», σύμφωνα με την απόφαση 2202 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Αντίθετα, μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, υπάρχουν πραγματικοί κίνδυνοι μιας εισβολής στην Ανατολική Γαλικία από την Πολωνία, μιας εισβολής στη Μολδαβία από τη Ρουμανία και κυρίως μιας απόσχισης της Republika Srpska από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και της προσάρτησής της στη Σερβία [5].

Έτσι, το ζήτημα ποιος θα ηγηθεί μιας «συμμαχίας εθελοντών» για να υπερασπιστεί την Ουκρανία εναντίον της Ρωσίας είναι ιδιαίτερα δύσκολο να λυθεί. Το Παρίσι και το Λονδίνο βρίσκονται σε ανταγωνισμό, δεδομένου ότι η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι οι δύο μοναδικές πυρηνικές δυνάμεις της ομάδας. Ωστόσο, μια ατομική βόμβα δεν εξυπηρετεί κανέναν αν δεν διαθέτει αξιόπιστη συμβατική άμυνα. Το πλεονέκτημα που προβάλλουν το Παρίσι και το Λονδίνο δεν υπάρχει, ούτε για αυτούς, ούτε για τους συμμάχους τους.

Ήδη, η Ρουμανία έχει δηλώσει ότι δεν χρειάζεται τη γαλλική πυρηνική ασπίδα (υπονοώντας, επιμένουμε να βασιζόμαστε σε αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών) [6]. Όσον αφορά το Λονδίνο, ένα μεγάλο μέρος του Υπουργείου Εξωτερικών διαβεβαιώνει ότι δεν έχει νόημα να κάνουν σχέδια στο κενό και ότι θα ήταν καλύτερα να επικεντρωθούν σε συμμαχία με την Κίνα εναντίον της Ρωσίας.

Θυμίζουμε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι, ιστορικά, η μακρινή κληρονόμος της Ανώτατης Αρχής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Ως εκ τούτου, η πρόεδρός της, Ursula von der Leyen, συνεχίζει την πολιτική του προκατόχου της, Walter Hallstein. Ωστόσο, αυτός ο υψηλός Ευρωπαίος αξιωματούχος ήταν, τη δεκαετία του 1930, ο νομικός που είχε σχεδιάσει το σχέδιο του Neuordnung Europas (Νέας Ευρωπαϊκής Τάξης) για λογαριασμό του καγκελάριου Adolf Hitler. Η κυρία von der Leyen προσπαθεί να δημιουργήσει έναν ευρωπαϊκό στρατό για την άμυνα της ΕΕ. Ωστόσο, αυτή η οπτική έχει ακόμη λιγότερες πιθανότητες να πραγματοποιηθεί από αυτές του προέδρου Emmanuel Macron και του πρωθυπουργού Keir Starmer, δεδομένου ότι δεν μπορεί κανείς να δημιουργήσει ένα ΝΑΤΟ... χωρίς τα μέσα του ΝΑΤΟ.

Τιερί Μεϊσάν
Μετάφραση
Κριστιάν Άκκυριά

[1] «Emmanuel Macron warns Europe: NATO is becoming brain-dead», The Economist, November 7th, 2019.

[2] “Μήπως ο Ντόναλντ Τραμπ διαχειρίζεται την πιθανή κατάρρευση της «αμερικανικής αυτοκρατορίας»;”, του Τιερί Μεϊσάν, Μετάφραση Κριστιάν Άκκυριά, Δίκτυο Βολταίρος, 11 mars 2025.

[3] “Το επαίσχυντο σχέδιο ενός ψευδο-Κουρδιστάν”, του Τιερί Μεϊσάν, Μετάφραση Κριστιάν Άκκυριά, Ινφογνώμων Πολιτικά (Ελλάδα) , Δίκτυο Βολταίρος, 8 décembre 2015. « Erdoğan menace l’Union européenne », par Recep Tayyip Erdoğan , Réseau Voltaire, 18 mars 2016. “Υπεύθυνη για το λουτρό αίματος των Βρυξελλών είναι η Τουρκία - Ορίστε οι αποδείξεις!”, του Σάββας Καλεντερίδης , Ινφογνώμων Πολιτικά (Ελλάδα) , Δίκτυο Βολταίρος, 24 mars 2016. « Mohammed Abrini est un informateur des Britanniques », Réseau Voltaire, 28 juin 2016.

[4] «European military powers work on 5-10 year plan to replace US in Nato», Henry Foy & Ben Hall, Financial Times, March 20, 2025.

[5] « La position de la Republika Srpska sur la crise constitutionnelle actuelle en Bosnie-Herzégovine », par Željka Cvijanović, Réseau Voltaire, 6 mars 2025.