Οι διαπραγματεύσεις και η τελική συμφωνία της Ζυρίχης μέσα από Τουρκικές πηγές, όπως την σκιαγραφεί ο μεγάλος Έλληνας αναλυτής Νεοκλής Σαρρής

Οι διαπραγματεύσεις και η τελική συμφωνία της Ζυρίχης μέσα από Τουρκικές πηγές, όπως την σκιαγραφεί ο μεγάλος Έλληνας αναλυτής Νεοκλής Σαρρής

(Σημ Φιλίστωρος: αφιερωμένο στην μνήμη του σημαντικού Έλληνα επιστήμονα Νεοκλή Σαρρή) 

Το 1958 ήταν μια χρονιά κρίσιμη για τις Ελληνο-τουρκικές σχέσεις λόγω της κορύφωσης του αγώνα της ΕΟΚΑ για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, αλλά και τις έντονες αντιδράσεις της Ελληνικής κοινής γνώμης  για την τουρκική διπλωματική επέμβαση στο ζήτημα. Ο αναβρασμός της κοινής γνώμης στην Ελλάδα ήταν πολύ μεγάλος και λόγω των εκτελέσεων Κύπριων αγωνιστών από τους Άγγλους, ενώ τα κόμματα της αντιπολίτευσης ανέβαζαν τους τόνους αντιπαράθεσης στη Βουλή κατά της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Σε μια τέτοια συγκυρία, στις 14 Δεκεμβρίου 1958, ο  Καραμανλής σε λόγο του στο κοινοβούλιο επεσήμανε πως το Κυπριακό είχε μεταβληθεί σε μια εθνική γάγγραινα, ότι τούτο είναι μια Εθνική περιπέτεια και ότι η "Ελλάς σύρεται σε αυτή την περιπέτεια". Άρα η μόνη λύση που απομένει είναι "μια απ΄ ευθείας συνεννόηση με τους Τούρκους".

Χρονικά αυτή είναι μάλλον η στιγμή της εκκίνησης της μυστικής διπλωματίας και των διαβουλεύσεων μεταξύ ανώτατων πολιτικών ιθυνόντων της Ελλάδος και της Τουρκίας που οδήγησαν στην συμφωνία της Ζυρίχης. Σύμφωνα με τον Τούρκο πρεσβευτή στην Ελλάδα Βεργκίν σημαντικό ρόλο στην αίσια λήξη της Κυπριακής διαμάχης υπέρ της Τουρκίας έπαιξαν οι Η.Π.Α. Σύμφωνα με τον Τούρκο διπλωμάτη υπήρχε στενή συνεργασία μεταξύ των διπλωματικών αντιπροσώπων των Η.Π.Α. και της Τουρκίας που βρίσκονταν στην Ελλάδα, ενώ οι Έλληνες σε κάθε τουρκικό αίτημα ενημέρωναν την Αμερικανική πρεσβεία για το ποια θα όφειλε να είναι η αντίδραση τους. Όταν ο Αμερικανός πρεσβευτής ζητούσε από τους Έλληνες να δεχθούν το εκάστοτε τουρκικό αίτημα, "οι Έλληνες γίνονταν περισσότερο ενδοτικοί.".

Σύμφωνα πάντα με τον Τούρκο διπλωμάτη όταν ξεκίνησαν οι μυστικές επαφές μεταξύ του Αβέρωφ και του εκάστοτε εκπροσώπου της Τουρκίας, οι επαφές αυτές γίνονταν 5 η 6 φορές κάθε μέρα, εκτός δημοσίων κτηρίων, δεν τηρούνταν πρακτικά και φυσικά δεν γίνονταν ανακοινώσεις. Πολλές φορές οι συναντήσεις γίνονταν σε φιλικά σπίτια όπου οι δύο συνομιλητές προσέρχονταν μόνοι τους και χωρίς συνοδείες. Οι πιο συχνές συνομιλίες όμως διεξάγονταν στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, όπου οι πτήσεις των τουρκικών αερογραμμών είχαν ανταπόκριση και οι Τούρκοι διπλωμάτες έβρισκαν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να συνομιλήσουν με τους ομολόγους τους.

Στις συνομιλίες αυτές, σύμφωνα πάντα με τα απομνημονεύματα του Βεργκίν, η ελληνική Κυβέρνηση και προσωπικά ο Καραμανλής έδειχναν διατεθειμένοι σε ένα μελλοντικό ανεξάρτητο Κυπριακό

Μεντερές-Καραμανλής στην Ζυρίχη

κράτος να αναγνωρίσουν δικαιώματα σε ποσοστό 30% η ακόμη και 40%. Το μόνο που ζητούσαν ήταν να μην υπάρχουν καθόλου τουρκικά στρατεύματα στο νησί, ίσως μόνο μια συμβολική δύναμη από 30 έως 50 άνδρες. Οι Τούρκοι στις μυστικές αυτές διαπραγματεύσεις ζητούσαν οι δυνάμεις του ΤΟΥΡΔΥΚ να κυμαίνονται από 1000 έως 2000 άνδρες, πάντα σε αναλογία με τις ελληνικές δυνάμεις. Οι διαπραγματεύσεις στο σημείο αυτό ήταν σκληρές και εργώδεις και το θέμα αυτό ήταν και το βασικό σημείο τριβής στις διαπραγματεύσεις που έλαβαν χώρα σε ξενοδοχείο 15 λεπτά έξω από τη Ζυρίχη.

Στη Ζυρίχη είχαν προσέλθει και οι δύο πρωθυπουργοί Καραμανλής - Μεντερές με μεγάλες αντιπροσωπείες από διπλωμάτες και τεχνοκράτες από τις δύο χώρες που θα επεξεργάζονταν και θα διαπραγματεύονταν μια τελική συμφωνία για το Κυπριακό. Ο Βεργκίν βρισκόταν και αυτός στη
Ζυρίχη και γράφει στα απομνημονεύματα του πως η Τουρκία ήταν από την αρχή θετική γιατί μια πιθανή συμφωνία ενδυνάμωνε την τουρκική θέση στην Κύπρο καθώς θα αναγνώριζε ως ισότιμη την μειοψηφούσα τουρκική κοινότητα με εκτεταμένα δικαιώματα και επομένως είτε οι Έλληνες θα σέβονταν την συμφωνία είτε οι Τούρκοι θα είχαν κάθε δικαίωμα επέμβασης που θα απέρρεε από την υπογραφείσα συμφωνία. Σύμφωνα με τον Βεργκίν το ΤΟΥΡΔΥΚ θα έπαιζε ένα ρόλο προγεφυρώματος σε μια μελλοντική στρατιωτική επέμβαση. Οι Έλληνες όμως διαισθάνονταν τον ρόλο αυτό του ΤΟΥΡΔΥΚ και στις διαπραγματεύσεις ήταν κάθετα αντίθετοι στην ύπαρξη του.

Το μενού στην Ζυρίχη με τις υπογραφές

Τελικώς η Τουρκική αντιπροσωπεία διεμήνυσε στην Ελληνική ότι είτε αποδεχόταν το ΤΟΥΡΔΥΚ να έχει δύναμη 650 ανδρών, είτε ο Μεντερές θα αποχωρούσε από την Ζυρίχη και τις διαπραγματεύσεις. Το τελεσίγραφο αυτό λειτούργησε, η Ελληνική πλευρά υποχώρησε και έτσι υπογράφτηκε η συμφωνία της Ζυρίχης στην τελική της μορφή όπως την γνωρίζουμε σήμερα. Ακολούθησε γεύμα στο οποίο για πρώτη φορά παρακάθησαν και οι δύο αντιπροσωπείες και που έγινε σε πολύ θερμό κλίμα. Μάλιστα οι δύο πρωθυπουργοί και ο Ζορλού υπέγραψαν και το μενού του γεύματος εις ανάμνηση του μεγάλου επιτεύγματος της συμφωνίας. ο Αβέρωφ απέφυγε να υπογράψει...
Σύμφωνα με τον Τούρκο διπλωμάτη:
"Η συμφωνία της Ζυρίχης ήταν μια πρωτοφανής διπλωματική επιτυχία της Τουρκίας. Το Κυπριακό από άποψης Διεθνούς Δικαίου ήταν ένα θέμα που αφορούσε δύο μέρη: την Αγγλία και την Ελλάδα. Η Αγγλία ανησυχούσε να μην χάσει μια αποικία και η Ελλάδα εκινείτο στο όνομα της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού της αποικίας αυτής. Έτσι το πρόβλημα της αυτοδιάθεσης ήταν ξεκάθαρο πρόβλημα προσάρτησης της νήσου: η ¨ΕΝΩΣΗ. Κανείς δεν είχε το δικαίωμα να αναμιχθεί άμεσα εκτός των δύο ενδιαφερόμενων χωρών και η μοναδική αρχή που θα επιλαμβανόταν του θέματος ήταν ο ΟΗΕ. Έτσι λοιπόν, η συμφωνία της Ζυρίχης ήταν η Διεθνής ληξιαρχική πράξη ενταφιασμού του προαιώνιου ονείρου των Ελληνοκυπρίων για την Ένωση με την Ελλάδα".

Ο υπεύθυνος σύμβουλος για το Κυπριακό Νιχάτ Ερήμ αναφέρει ότι "...είναι πολύ δύσκολο να ανευρεθεί άλλη χώρα στον κόσμο όπου τέτοιο ποσοστό πληθυσμού να έχει αποκτήσει τέτοια δικαιώματα όσα απέκτησαν οι Τουρκοκύπριοι με της Συνθήκες αυτές". Και ο Τούρκος Οζλέρ δεν παραλείπει να τονίσει ότι"...δομήσαμε ένα τέτοιο καθεστώς στην Κύπρο όπου δίχως τη δική μας συγκατάθεση δεν μπορεί να μετακινηθεί ούτε μια πέτρα. Και μάλιστα από σκοπιάς Διεθνούς Δικαίου δεν είχαμε απολύτως καμία σχέση, κανένα απολύτως δικαίωμα και δίχως πόλεμο, μόνο με την διπλωματία, το επιτύχαμε ύστερα από 81 ολόκληρα χρόνια!!"
(για την "συναρμολόγηση" Ι. Β. Δ.)
 
Πηγή

Νεοκλής Σαρρής, Η Άλλη πλευρά τόμος δεύτερος ( διπλωματική χρονογραφία του διαμελισμού της Κύπρου με βάση Τουρκικές πηγές), Εκδόσεις Γραμμή

Επίμετρον - Σύντομος αναφορά στους όρους που προβλέπονταν στην συμφωνία της Ζυρίχης για την Κυπριακή Δημοκρατία

Είναι άξιο απορίας πως τόσοι πολλοί μεγάλοι πολιτικοί, νομομαθείς διπλωμάτες, εμπειρογνώμονες και τεχνοκράτες να συνέλαβαν τέτοιο εκτρωματικό σχέδιο για την δημιουργία ενός νέου κράτους. Η λογική της νέας Κυπριακής Δημοκρατίας σύμφωνα με την συμφωνία της Ζυρίχης ήταν μια ακατάσχετη δυαρχία που πολύ δύσκολα θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην πραγματικότητα, ακόμη και από δύο ειρηνικές κοινότητες που θα ζούσαν χωρίς εθνικές η θρησκευτικές εντάσεις.

Το πλέον βασικό πρόβλημα ξεκινάει από την εκτελεστική εξουσία την οποία ασκεί ο πρόεδρος (Ελληνοκύπριος) από κοινού με τον αντιπρόεδρο (Τούρκο) (άρθρο 46). Άρα οποιαδήποτε πολιτική απόφαση για την Κυπριακή Δημοκρατία θα χρειαζόταν συναπόφαση με δικαίωμα αρνησικυρίας και από τους δύο συμβαλλόμενους, μοντέλο διοίκησης που δεν είχε ποτέ καμία πιθανοτήτα να λειτουργήσει. Κατά το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας που σχεδιάστηκε στην Ζυρίχη, κυρίαρχος δεν ήταν ο λαός έστω κατ΄όνομα(πρωτοφανές για Συνταγματικό κείμενο), αλλά οι δύο εθνικές κοινότητες. Οι βουλευτές είναι 50 σε σύνολο αλλά οι Τουρκοκύπριοι πρέπει να είναι αναγκαστικά 15 και έτσι εκλέγονται με χωριστούς εκλογικούς καταλόγους.
 Στις δημόσιες υπηρεσίες η αναλογία είναι 70% Ελληνοκύπριοι, 30% Τουρκοκύπριοι. Οι Δήμοι ορίζονταν να είναι χωριστοί με χωριστά κοινοτικά συμβούλια, ενώ κατά τον Τούρκο Οζλέρ χωρίς την σύμφωνη γνώμη των Τούρκων βουλευτών δεν μπορούσε να ψηφιστεί ούτε ένα απλό φορολογικό νομοσχέδιο.

Ένα από τα πλέον αλλόκοτα κομμάτια της συμφωνίας προέβλεπε δύο επίσημες γλώσσες (Ελληνικά, Τουρκικά) που όφειλαν να αναγράφονται και οι δύο στο κοινό νόμισμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ τις ημέρες αργίας οι δύο κοινότητες είχαν δικαίωμα να σηκώνουν την Ελληνική η την Τουρκική σημαία ανάλογα με την περίσταση. Ακόμη και σε κώλυμμα του προέδρου της Δημοκρατίας, αυτός δεν αναπληρωνόταν από τον αντιπρόεδρο (Τούρκος) αλλά από τον Πρόεδρο της βουλής των αντιπροσώπων (Έλληνας), ενώ και σε περίπτωση κολλύματος του αντιπροέδρου, αυτός αναπληρωνόταν από τον αντιπρόεδρο της βουλής (Τούρκος).

Το πιο "ωραίο" από όλα ήταν ότι το άρθρο 182 του Κυπριακού Συντάγματος που εκπονήθηκε στην Ζυρίχη απαγόρευε στο κράτος που έμελλε να ιδρυθεί, όχι μόνο να συντάξει νέο Σύνταγμα, αλλά και απλώς να αναθεωρήσει το έκτρωμα που σκιαγραφήσαμε.    

Chypriotes grecs et turcs négocient à Genève pour sortir de l’impasse

  nations unies samedi22 janvier 2011 Par Stéphane Bussard

La division de Chypre perdure depuis trente-six ans. Ban Ki-moon exige des parties qu’elles montrent une réelle volonté de progresser. Les obstacles pour réunifier l’île demeurent 

Η αυτοανακηρυγμένη Τούρκικη Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου επιδιώκει να γίνει το Μεσογειακό «Λας Βέγκας»

27.07.10, Guillaume Perrier

«Galaxia», «Club Acapulco» η «Celebrity Casino»... Ο ανταγωνισμός  λυσσά μεταξύ των λεσχών παιχνιδιού της μικρής τούρκικης δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ), μια οντότητα που αναγνωρίζεται μόνο από τη Τουρκία. Ήδη περίπου σαράντα καζίνα έχουν εγκατασταθεί, για ένα τοπικό πληθυσμό περίπου 250.000 κατοίκων.

Οι αίθουσες παιχνιδιών, τα πρωταθλήματα του πόκερ και οι μηχανές παιγνιδιού προσελκύουν όλο και περισσότερους επισκέπτες στον Βόρειο εν τρίτο του νησιού, που ελέγχεται από το τούρκικο στρατό από 1974 και που έγινε την τελευταία δεκαετία ο παράδεισος του τζόγου στη Μέση-Ανατολή. Ο αριθμός τους προβλέπεται ακόμη να αυξηθεί.

Κατά των εγκαινίων του πολυτελή καζίνου του ξενοδοχείου Κράτος στη Κυρήνεια στις 20 Ιουλίου, ημέρα επέτειος της τουρκικής εισβολής , ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Dervis Eroglu δήλωσε μάλιστα ότι θέλει να μετασχηματίσει την ΤΔΒΚ σε «Λας Βέγκας της Μεσογείου». Το σύγχρονο συγκρότημα που κατασκευάστηκε στην ακτή δεν είχε τσιγκουνευτεί τα μέσα για να γιορτάσει το άνοιγμά του. Η αμερικανίδα τραγουδίστρια Jennifer Lopez έπρεπε να δώσει εκεί μια συναυλία μπροστά σε ένα παρτέρι από φιλοξενουμένους με «γόητρο». Αλλά κάτω από την πίεση των κυπριακών λόμπι, το αστέρι αρνήθηκε τελικά να έρθει, και το ξενοδοχείο απαιτεί σήμερα πάνω από 30 εκατομμυρίων Ευρώ αποζημίωσης.

Απομονωμένη στη διεθνή σκηνή, η ΤΔΒΚ έχει εκλέξει την περασμένη άνοιξη τον M. Eroglu στην προεδρία της. Αυτός ο ανένδοτος εθνικιστής, που διαφωνεί με την επανένωση του νησιού, είναι οπαδός του οριστικού χωρισμού απο το ελληνικό μέρος. Για να γεμίσει τα ταμεία του και να ξεπεράσει τους εμπορικούς περιορισμούς που του επιβάλλονται, η «κατεχομένη περιοχή» έχει ποντάρει στα καζίνα και στο τουρισμό.

Η αμόλυντη ακτή της Βόρειας Κύπρου και η χερσόνησος της Καρπασίας, γνωστή για τα άγρια γαϊδούρια της και τις κοινότητες χελωνών της, είναι εφεξής καλυμμένη με έπαυλες από μπετό και ξενοδοχεία με προκλητική αρχιτεκτονική. Ένα από αυτά είναι μια αντιγραφή του ναού της Αρτέμιδος στην Έφεσο, άλλα στο πρόγραμμα, θα αναπαραχθούν επίσης το Κολοσσαίο της Ρώμης και την κιβωτό του Νώε.

Η βιομηχανία του τζόγου αποφέρει από μόνη της σχεδόν 15 εκατομμύρια Ευρώ το χρόνο εκτιμά το υπουργείο τουρισμού στη (Τουρκική) Λευκωσία.  Μια στρατηγική που εφαρμόστηκε από το τέλος της δεκαετίας του1990, όταν η Κύπρος δέχτηκε ένα πρώτο κύμα εγκατάστασης καζίνων, μετά την απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης υπό του τότε ισλαμιστή Necmettin Erbakan, να κλείσει όλες τις λέσχες παιγνιδιών της χώρας.

Άσπρισμα χρημάτων

Πιο πρόσφατα, Ρώσοι επενδυτές έχουν ενδιαφερθεί για τη ΤΔΒΚ, μετά το κλείσιμο των καζίνων στη Ρωσία. Σήμερα, η κόλαση του κυπριακού τζόγου στραγγίζει μια πελατεία κυρίως βρετανική, αλλά επίσης τουρκική, λιβανέζικη, ισραηλιτική… και ελληνοκυπριακή.

Στην άλλη πλευρά του νησιού, όπου τα καζίνα απαγορεύονται, δεν διστάζει κανείς να διασχίσει την πράσινη γραμμή – κατάπαυση του πυρός που χωρίζει το νησί από το 1974 – για να πάει να παίξει λίγο χρήμα. Σημαντικά ποσά περνούν από αυτούς τους «οίκους»  για τους οποίους υπάρχουν υποψίες για άσπρισμα μαύρου χρήματος.

Guillaume Perrier

Μεταφράστηκε από τα γαλλικά από τον Christian για το Ινφογνώμων Πολιτικά.

La République turque autoproclamée de Chypre du Nord veut devenir le "Las Vegas de la Méditerranée"

27.07.10 |
Galaxia, Club Acapulco ou Celebrity Casino... La concurrence fait rage entre les établissements de jeux de la petite République turque de Chypre du Nord (RTCN), une entité reconnue par la seule Turquie. Une quarantaine de casinos s'y côtoient déjà, pour une population locale d'environ 250 000 habitants.

Les salles de jeux, les tournois de poker et les machines à sous attirent de plus en plus de visiteurs dans le tiers nord de l'île, contrôlé par l'armée turque depuis 1974 et devenu en dix ans le paradis du jeu au Proche-Orient. Leur présence devrait encore se renforcer.

Le leader chypriote turc Dervis Eroglu a même déclaré vouloir transformer la RTCN en "Las Vegas de la Méditerranée" au cours de l'inauguration du luxueux casino de l'hôtel Cratos, à Kyrenia, le 20 juillet, jour anniversaire du débarquement turc. Le complexe moderne, situé sur la côte, n'avait pas lésiné sur les moyens pour célébrer son ouverture. La chanteuse américaine Jennifer Lopez devait y donner un concert devant un parterre d'invités de prestige. Mais sous la pression des lobbies chypriotes, la star a finalement renoncé à venir, et l'hôtel lui réclame aujourd'hui plus de 30 millions d'euros de dommages et intérêts.

Isolée sur la scène internationale, la RTCN a élu M. Eroglu à la présidence au printemps. Ce nationaliste, farouche opposant à la réunification de l'île, est partisan d'une séparation définitive avec la partie grecque. Pour remplir ses caisses et pour contourner les restrictions commerciales qui lui sont imposées, la "zone occupée" a misé sur les casinos et sur le tourisme balnéaire.

La côte immaculée du nord de Chypre et la péninsule de Karpas, connue pour ses ânes sauvages et ses colonies de tortues, sont désormais hérissées de villas en béton et d'hôtels-casinos à l'architecture exubérante. L'un d'eux est une réplique du temple d'Artémis à Ephèse, d'autres, en projet, reproduiront le Colisée de Rome et l'arche de Noé.

L'industrie du jeu rapporte à elle seule près de 15 millions d'euros par an, estime le ministère du tourisme à Nicosie (turque). Une stratégie qui remonte à la fin des années 1990, lorsque Chypre avait accueilli une première vague d'ouverture de casinos, après la décision du gouvernement turc, dirigé alors par l'islamiste Necmettin Erbakan, de fermer tous les établissements du pays.

Blanchiment d'argent

Plus récemment, des investisseurs russes se sont intéressés à la RTCN, après la fermeture, en 2009, des casinos en Russie. Aujourd'hui, l'enfer du jeu chypriote draine une clientèle principalement britannique, mais aussi turque, libanaise, israélienne... et chypriote grecque.

De l'autre côté de l'île, où les casinos sont interdits, on n'hésite plus à franchir la ligne verte - la ligne de cessez-le-feu qui traverse le territoire depuis1974 - pour aller jouer un peu d'argent. D'importantes sommes transitent par ces établissements sur lesquels pèsent des soupçons de blanchiment d'argent.

Guillaume Perrier

Visite du pape à Chypre : un voyage "spirituel" en terre orthodoxe

pour Le Monde.fr

Paphos (Chypre), envoyée spéciale

Construite sur le site antique d'une basilique chrétienne, dont subsistent quelques colonnes tronquées et des restes de mosaïques, l'église de pierres blondes est un lieu de culte orthodoxe. L'évêque qui, vendredi 4 juin, accueille, sur ce site de Paphos, le pape Benoît XVI pour ses premiers pas sur l'île de Chypre, l'est aussi. Une banderole déployée le long du parcours suivi par le cortège papal a prévenu : "L'île orthodoxe ne souhaite pas la bienvenue au pape."

Sur ces terres orthodoxes où selon la tradition l'apôtre Paul aurait mené ses premières prédications et aurait été flagellé par les Romains, quelques milliers de fidèles catholiques se retrouvent : chypriotes, touristes, pèlerins et immigrés sri lankais ou philippins. Entre simple curiosité et enthousiasme, ils ont salué le pape, premier pontife à visiter une île divisée depuis l'occupation par la Turquie d'un tiers du territoire en 1974.

Le voyage qu'effectue Benoît XVI à Chypre jusqu'au 6 juin, est, ainsi qu'il l'a rappelé dans l'avion qui le menait sur l'île, "un témoignage de foi", "un voyage religieux et spirituel, pas un voyage politique". Venu sur ce territoire situé aux portes d'un Proche-Orient majoritairement musulman pour conforter la place et le rôle des chrétiens dans cette région du monde, il a encouragé les fidèles de Chypre à être des "chrétiens et des citoyens exemplaires et à jouer un rôle dans la société".

PLACE DES CHRÉTIENS DANS LES PAYS MUSULMANS

Cette visite est aussi l'occasion pour le Vatican de rendre public, dimanche, le document de travail, Instrumentum Laboris, sur lequel plancheront en octobre à Rome les 150 évêques du Proche-Orient. Deux thèmes principaux seront au programme de ces réflexions : la promotion de l'œcuménisme dans une région où se côtoient, parfois de manière tendue, une quinzaine d'Eglises chrétiennes et la place des chrétiens dans des pays désormais musulmans (lire l'entretien avec le cardinal Angelo Scola).

Le pape a plaidé pour un "plus grand dialogue et une coopération entre chrétiens de la région", et loué l'Eglise de Chypre, "qui a servi de pont entre l'est et l'ouest, contribuant à ce processus de réconciliation". Benoît XVI a également prôné le dialogue entre les chrétiens et leurs "frères musulmans" tout en évoquant les "défis auxquels sont confrontés les catholiques [de la région], parfois dans des circonstances difficiles".

Dans l'avion, alors qu'il répondait à des questions préalablement choisies par son porte-parole, le pape avait évoqué l'assassinat, jeudi 3 juin, de M^gr Luigi Padovese, président de la conférence épiscopale en Turquie, par son chauffeur turc. Il avait insisté sur le fait qu'il s'agissait d'une affaire "personnelle" et non d'une affaire "politique ou religieuse", qui ne devait pas "obscurcir le dialogue avec l'islam". Inculpé dans la journée de vendredi, le meurtrier a assuré avoir agi suite à une "révélation divine".

Stéphanie Le Bars