Η Τουρκία και η πολυπολική τάξη

του Pierluigi Fagan.

Εμπνέομαι από ένα άρθρο για την Τουρκία που δημοσιεύθηκε στο Ria Novosti (Ρωσία), για να δείξω την πολυπλοκότητα των πολυπολικών παιχνιδιών. Η Τουρκία είναι ο ιδανικός τύπος ενός πολυπολικού γεω-ιστορικού τόπου. Για περισσότερους από έξι αιώνες, μια σουνιτική μουσουλμανική αυτοκρατορία, με πιο πρόσφατο παρελθόν ως κοσμική μεταρρυθμιστική κοινωνία. Ασιατική αλλά και πάντα μεσογειακή, η Τουρκία γεννήθηκε από μη αυτόχθονες λαούς που μετανάστευσαν αιώνες πριν από την Κεντρική Ασία, από όπου προήλθε η εθνικότητα και η γλώσσα τους, η μωβ περιοχή του χάρτη (παρακάτω, μεταξύ της Κασπίας και της Αράλης, οι λαοί του Οργκούζ).

Περιττό να πούμε ότι υπάρχει μια φυσική τάση για τους τουρκόφωνους λαούς (τα τέσσερα «σταν» της Κεντρικής Ασίας, κίτρινος κύκλος), αν και αυτά φλερτάζονται επίσης από τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι οι όχι πάντα πεπεισμένοι σύμμαχοι της Ρωσίας (οικονομικοί και στρατιωτικοί), που παραμένουν σε στενή οικονομική σχέση με την Κίνα. Χρησιμοποιώντας αυτές τις τρεις ωρολογιακές ζώνες του γενικού καντράν, θα προχωρήσουμε δεξιόστροφα για να δούμε τις άλλες γραμμές σχέσεων που διατηρεί η σύγχρονη Τουρκία.

Με την Κίνα, ο ανταγωνισμός αφορά ακριβώς την περιοχή της Κεντρικής Ασίας και ειδικά τους Ουιγούρους, με τους οποίους, παρεμπιπτόντως, οι πρόγονοι των Οργκούζ είχαν μια ιστορική σύγκρουση τον όγδοο αιώνα. Οι Ουιγούροι τζιχαντιστές (Κινέζοι) αποτελούν σημαντικό στοιχείο που χρησιμοποίησε η Τουρκία στην πρόσφατη σύγκρουση στη Συρία. Από την άλλη, η Άγκυρα εξετάζει με ικανοποίηση το κινεζικό πρόγραμμα BRI, το οποίο θα πρέπει να βασιστεί στην τουρκική ζώνη για την ανάπτυξή του. Η ίδια η ανάλυση των σχέσεων με την Κίνα δείχνει μια χαρακτηριστική δυναμική των πολυπολικών σχέσεων, ήτοι την αποσύνδεση των στρατιωτικών και οικονομικών συμφερόντων. Μπορεί να ανταγωνιστείς στο ένα και να συνεργαστείς στο άλλο, και το να επενδύσεις περισσότερο στο ένα εις βάρος του άλλου μπορεί να χρησιμεύσει για την εξισορρόπηση των σχέσεων με διαφορετικούς εταίρους. Το προκύπτον ελαστικό συστημικό δίκτυο είναι ακριβώς αυτό που χαρακτηρίζει μια «πολυπολική τάξη», μια έννοια που πολλοί δυσκολεύονται να κατανοήσουν.

Φαίνεται ότι οι Τούρκοι έχουν από τώρα και στο εξής στρατιωτική παρουσία στο μεταπολεμικό Αφγανιστάν, το αεροδρόμιο του οποίου διαχειρίζονται επί του παρόντος. Η Τουρκία αναπτύσσει δυναμικά τη στρατιωτική της βιομηχανία, τα προϊόντα της οποίας θα χρησιμοποιήσει για τη γεωπολιτική της περιοχής της, σε ανταγωνισμό με τους Ρώσους, τους Κινέζους και τους Αμερικανούς ή τους Ευρωπαίους. Όσον αφορά το Ιράν δεν αναφέρουμε τίποτα ιδιαίτερο, οι σχέσεις είναι διακριτικές, αν και και οι δύο χώρες είναι ιστορικοί και φυσικοί εχθροί.

Η μπλε καμπύλη σηματοδοτεί τον στενότερο οργανικό σύμμαχο της Άγκυρας, το Κατάρ. Αλλά από την εποχή των μεγάλων τριβών μεταξύ του Κατάρ και των μοναρχιών του Κόλπου, προχωρήσαμε σε μια επανασύνδεση των συμφερόντων. Έτσι, μετά την περίπτωση του Σαουδάραβα δημοσιογράφου που κόπηκε σε κομμάτια στην Άγκυρα (υπόθεση Κασόγκι), η οποία είχε μετατρέψει τις σχέσεις με τους Σαουδάραβες σε κάτι το πολύ ξινό, οι τελευταίοι έχουν πλέον ανοίξει ξανά διπλωματικές σχέσεις σύμφωνα με τα συμφέροντά τους (Πράσινη Γραμμή, στον χάρτη).

Η Τουρκία έχει έναν φυσικό εχθρό στο κατώφλι της, δηλαδή τις κουρδικές φατρίες της Συρίας (YPG), που συνδέονται με το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (ΡΚΚ) της Τουρκίας, το οποίο η Άγκυρα θεωρεί τρομοκράτες. Αυτός είναι ο λόγος, μαζί με άλλα ζητήματα στρατιωτικής προμηθείας και σχέσεων με την Ελλάδα, ο εχθρός των εχθρών για τον Ερντογάν, για τον οποίο οι διαπραγματεύσεις ΗΠΑ-Σουηδίας/FIN-TURK δίνουν το πράσινο φως για την ένταξη των Σκανδιναβών στο ΝΑΤΟ. Το πρόβλημα αυτό είναι λιγότερο απλό από ό,τι συνήθως παρουσιάζεται και χαρακτηριστικό των αντιφάσεων μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής στα πολυπολικά συστήματα. Για τους Σουηδούς και τους Φινλανδούς, το θέμα είναι ότι πρέπει να αποκηρύξουν την ιδανική και επαινετική φιλία τους με τους πολιτικούς σχηματισμούς της ριζοσπαστικής δημοκρατίας (η στροφή του Οτσαλαν προς την δημο-αναρχική-οικολογική και φεμινιστική σκέψη του κ. Μπούκτσιν), καθόλου απλή όσον αφορά τις κλίμακες αξιών για τις δύο χώρες ιστορικά στην κορυφή της δυτικής κατάταξης των «πλήρων δημοκρατιών». Τα υπόλοιπα, δηλαδή οι προμήθειες όπλων και τεχνολογίας που ζητά η Άγκυρα, θα διευθετηθούν, αλλά αυτό το σημείο, όσον αφορά την εσωτερική πολιτική, θα είναι οδυνηρό και για τα δύο σκανδιναβικά κράτη.

Η νέα γεωπολιτική της Άγκυρας οδήγησε επίσης σε μια πρόσφατη ανασύσταση των σχέσεων με το Ισραήλ, όπου ο Ερντογάν είχε διακριθεί ως ο ουσιαστικά τελευταίος Μουσουλμάνος που υποστήριξε τη Χαμάς (περισσότερο φαινομενικά παρά ουσισαστικά, αλλά αυτό μετράει στον αραβικό κόσμο). Αυτό εξηγείται επίσης από τον παραπάνω κίτρινο κύκλο. Εδώ βρίσκεται ο μεγαλύτερος θησαυρός, ακόμα κρυμμένος στα έγκατα της γης, το φυσικό αέριο. Αλλά υπάρχει επίσης ένα πολυπολικό μπέρδεμα. Η περιοχή κυριαρχείται από την Αίγυπτο, η οποία, στις διαιρέσεις των διαφόρων μορφών του πολιτικού σουνισμού, είναι στις αντίποδες της Άγκυρας (ακόμη και αν η προσέγγιση με τις αραβικές μοναρχίες που συμμάχησαν με το Κάιρο θα μπορούσε να κατευνάσει τα πνεύματα) και οι δύο βρίσκονται σε αντίθετα στρατόπεδα στη Λιβύη. Στη συνέχεια, υπάρχει το Ισραήλ, ο Λίβανος και η Συρία, ακριβώς το βορειοδυτικό τμήμα όπου υπάρχει στρατηγική ρωσική στρατιωτική παρουσία. Αλλά πάνω απ' όλα η Κύπρος, ή μάλλον η ιστορική διαμάχη μεταξύ των ελληνικής και τουρκικής ζωνών, και φυσικά η Ελλάδα ως de facto ιδιοκτήτρια του Αιγαίου, τόσο εξωτερικός εχθρός όσο και οι Κούρδοι είναι ο εσωτερικός εχθρός.

Στη Λιβύη, η Άγκυρα είναι μαζί μας και τουλάχιστον επίσημα και οι Αμερικανοί εναντίον των Ρώσων-Εμιράτων-Γάλλων. Το τουρκικό αγκυροβόλιο στη Λιβύη είναι ίσως η σημαντικότερη ξένη στρατιωτική παρουσία της Άγκυρας και αποτελεί μέρος μιας πολύ σύνθετης μεσογειακής στρατηγικής, αλλά θεωρείται επίσης στρατηγική στον υψηλότερο βαθμό επειδή έχει μια γερή γεω-ιστορική βάση.

Προς το παρόν, ας προχωρήσουμε στη λευκή γραμμή των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες, στην οποία θα επιστρέψουμε εν κατακλείδι. Το ρωσικό άρθρο αναφέρεται σε κάτι νέο που θα πρέπει να ελεγχθεί και να παρακολουθηθεί. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι Αμερικανοί υποσχέθηκαν στην Άγκυρα να εισέλθει στο EMS-EPA, το οποίο αποτελεί συνθήκη συνεργασίας μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών, Ισραήλ, Ελλάδος και Κύπρου (Ελληνικής) για γεωτρήσεις στο Αιγαίο και την κατασκευή ενός νέου αγωγού φυσικού αερίου (East Med) χρήσιμο για την επιχείρηση απεμπλοκής της Ευρώπης από τις ρωσικές προμήθειες. Θέμα μεγάλης αμοιβαίας αγένειας μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας τα τελευταία χρόνια και μιας μακράς προοπτικής σε κάθε περίπτωση. Η Ελλάδα, με τη σειρά της, συμμαχεί τοπικά με τη Γαλλία και την Ιταλία. Ένα όμορφο μπέρδεμα, ψωμί για υψηλή διπλωματία, παρέχοντας όπλα λίγο εδώ και λίγο εκεί, κάτι που δεν είναι καθόλου εύκολο. Όπως και στην περίπτωση των θυσιών που απαιτούνται από τους Σκανδιναβούς για την άρση του τουρκικού αποκλεισμού, το να πείθεις τους Έλληνες θα είναι ένα δύσκολο έργο, αλλά και πάλι, το βάρος της Αθήνας είναι μηδενικό διεθνώς και γεωπολιτικά, θα καταπιούν τη συμφωνία με κάθε κόστος, αν το θέλει η Ουάσιγκτον. Αυτό δεν ισχύει για τον ελληνικό πληθυσμό. Το μίσος των Ελλήνων για τους Τούρκους είναι ακλόνητο, βρίσκεται στο επίκεντρο της πιο σπλαχνικής εθνικής ταυτότητας.

Η Τουρκία έχει διεισδύσει βαθιά στα Μουσουλμανικά Βαλκάνια, πρώτα στο Κόσσοβο και την Αλβανία. Η Άγκυρα εκβιάζει την ΕΕ και τη Γερμανία in primis, με την οποία μοιράζεται μια μεγάλη ξένη κοινότητα, για το πρόβλημα των μεταναστών που θα αυξήσουν οι πρόσφατες και μελλοντικές διατροφικές και κλιματιστικές διαταραχές, αυξάνοντας έτσι την εκβιαστική δύναμη του Ερντογάν. Περαιτέρω, ενώ η Ουκρανία υπόβαλλε την αίτησή της για ένταξη στην ΕΕ σε μισή ώρα, η Άγκυρα υπέβαλε την αίτησή της για ένταξη στην ΕΕ το 1987,  σε μια ΕΕ με την οποία μοιράζεται την παρουσία της στο ΝΑΤΟ. Και καθώς είμαστε στο θέμα, σημειώστε την παροχή θανατηφόρων τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών στο Κίεβο, ως πράξη ισορροπίας εναντίον των Ρώσων, για να διατηρήσουν την τριμερή ισορροπία στη Μαύρη Θάλασσα.

Αυτό μας φέρνει στις σύνθετες σχέσεις με τους Ρώσους. Η Άγκυρα θέλει να διατηρήσει διφορούμενους σχέσεις στο στρατιωτικό πεδίο, αλλά εγκάρδια στο οικονομικά (δεν συμμετείχε στις κυρώσεις και προσπάθησε να πραγματοποιήσει ειρηνευτικές συνόδους κορυφής), μια τυπική περίπτωση προηγμένης εξισορρόπησης. Για να εντοπίσει τις «αμφιθυμίες» του Ερντογάν (οι διχοτομικές νοοτροπίες αποκαλούν «αμφιθυμία» οτιδήποτε δεν είναι απλά μαύρο ή απλά λευκό») ή ίσως απλά για να ακολουθήσει τα συμφέροντα των συμμάχων «σταν», η Μόσχα έχει προσκαλέσει την Άγκυρα να ενταχθεί στη στρατιωτική τους ένωση (CSTO), αν και γνωρίζει ότι είναι απίθανο αφού οι Τούρκοι είναι μέρος του ΝΑΤΟ. Προσοχή για τον Καύκασο. Η Άγκυρα είναι με το Αζερμπαϊτζάν στην υπόθεση Ναγκόρνο-Καραμπάχ, εναντίον της Αρμενίας, η Ρωσία στην άλλη πλευρά. Επισημαίνω την πρόσφατη έξοδο του Καντίροφ (Τσετσένoς-Ρόσος) που εμπλέκεται και με πολλούς τρόπους ζωτικής σημασίας για τη σύγκρουση στην Ουκρανία, ενός μουσουλμάνου, ο οποίος αντιτίθεται ακριβώς στις «αμφιθυμίες» του Ερντογάν, η Τσετσενία βρίσκεται στη μέση του Καυκάσου και υπάρχουν Τσετσένοι που ίσως υποστηρίζονται από τους Τούρκους από την ουκρανική πλευρά, κάτι που δεν εκτιμά ο Καντίροφ το πολιτικό βάρος του οποίου αυξάνεται στη Ρωσία.

Συνεπώς, μπορούμε να ολοκληρώσουμε επιστρέφοντας στις σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τον περασμένο Απρίλιο, σύμφωνα με πληροφορίες, Ηνωμένες Πολιτείες και Τουρκία ίδρυσαν νέο κοινό «στρατηγικό μηχανισμό», υπό την ηγεσία της Βικτόρια Νούλαντ (!), η πρώτη συνάντηση του οποίου έλαβε χώρα πριν από λίγες ημέρες στην Ουάσινγκτον μεταξύ Μπλίνκεν και Τσαβούσογλου. Όλα τα παιχνίδια που αναφέρονται εδώ αποτελούν ένα πολύ περίπλοκο παραλληλόγραμμο στο οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να παρεμβάλλονται μαζί με την Άγκυρα, δίνοντας και ζητώντας. Σε τελική ανάλυση, ο Ερντογάν έχει καταστήσει την πολυπολική ισορροπία ως δομική μορφή της γεωπολιτικής στρατηγικής του.

Χρειαζόμασταν την τουρκική υπόθεση τόσο για να επικαιροποιήσουμε την εικόνα των σύνθετων σχέσεων με την τουρκική σύνοδο κορυφής όσο και για να δείξουμε πόσο περίπλοκες είναι. Υπάρχουν τουλάχιστον 25 κράτη της αχανούς «περι-οθωμανικής» περιοχής που εμπλέκονται στις σχέσεις με την Άγκυρα, συμπεριλαμβανομένων, επιπλέον, τριών δυνάμεων (ΗΠΑ-Ρωσία-Κίνα), για έξι μακρο-ζώνες – Ασία-Αραβία-Αφρική-Ευρώπη-Αμερική-Μεσόγειος-, με πολλαπλές στρατιωτικές, οικονομικές, πολιτιστικές-θρησκευτικές, ενεργειακές, μεταναστευτικές, γεωπολιτικές, ανταγωνιστικές και συνεργατικές αλληλοσυνδέσεις.

Αυτό το θέμα (η γεωπολιτική του σήμερα και του αύριο) θα είναι έτσι από τώρα και στο εξής. Ως εκ τούτου, θα καταλάβετε πώς το γεγονός να εγκλωβίζεσαι στην αγωνία της απόφασης, επιπλέον αμφιλεγόμενης, ακόμη και πριν κατανοήσεις το 10% του θέματος, αυτής της υπόθεσης ή άλλων, εκθέτει τους περισσότερους στη γελοιοποίηση. Εκείνοι που στη συνέχεια υποβαθμίζουν την πολυπλοκότητα υπερβαίνουν επίσης τη γελοιοποίηση, γεγονός το οποίο πρέπει να τονιστεί και το οποίο ήταν τότε ο έμμεσος σκοπός της επίπονης ανάρτησης.

[Η ανάρτηση αναφέρει τη σάρωση των θεμάτων, αλλά δεν ακολουθεί πλήρως το περιεχόμενο του άρθρου της Ria Novosti το οποίο επισυνάπτω για λόγους ακρίβειας: https://ria.ru/20220522/ssha-1789945361.html

Μετάφραση: Κριστιάν Ακκυριά 

πηγή : Arianna Editrice

μέσω Euro-Synergies

La Turquie et l'ordre multipolaire (reseauinternational.net)