Θαύμα ή ελληνικό προνόμιο το Αγιο Φως;

Θαύμα ή ελληνικό προνόμιο το Αγιο Φως;

του Νίκου Παπαχρήστου

Ο τρόπος εμφάνισής του στον Πανάγιο Τάφο αποτελεί θέμα συζητήσεων και αντιπαραθέσεων τα τελευταία διακόσια χρόνια

Μόλις η πόρτα του Παναγίου Τάφου ανοίγει και εμφανίζεται ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης κρατώντας στα χέρια του τις αναμμένες λαμπάδες με το Αγιο Φως, οι χιλιάδες πιστοί που από νωρίς έχουν συγκεντρωθεί στον Ναό της Αναστάσεως ξεσπούν σε χειροκροτήματα. Οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα και οι προσκυνητές από όλο τον κόσμο απλώνουν τα χέρια τους, στα οποία κρατούν τις δεσμίδες με τα 33 κεριά -όσα και τα χρόνια του Χριστού- για να πάρουν την ιερή φλόγα.

Οι αραβόφωνοι χριστιανοί -το ποίμνιο του Πατριαρχείου- πανηγυρίζουν και τραγουδούν ρυθμικά «δικός μας είναι ο Χριστός, δικό μας είναι το Αγιο Φως». Αντιθέτως οι Ελλαδίτες προσκυνητές κρατώντας ελληνικές σημαίες φωνάζουν «ζήτω η Ελλάδα, ζήτω η Ορθοδοξία, ζήτω το ελληνικό Πατριαρχείο».

Μέσα στο κλίμα του γενικότερου ενθουσιασμού, πολλοί βλέπουν να ανάβουν καντήλια, άλλοι πύρινες σφαίρες να στριφογυρίζουν μέσα στον Ναό της Αναστάσεως, ενώ κάποιοι «χαϊδεύουν» τη φλόγα που σύμφωνα με την παράδοση τα πρώτα δευτερόλεπτα «δεν καίει». Για άλλη μια χρονιά το Θαύμα της Αφής του Αγίου Φωτός έχει συντελεσθεί. Μια παράδοση που αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του Ελληνορθόδοξου Πατριάρχη, του πρώτου τη τάξει χριστιανού θρησκευτικού ηγέτη των Αγίων Τόπων. Αυτό το προνόμιο το έχει φέτος, για δεύτερη χρονιά, ο Πατριάρχης κ. Θεόφιλος, ο οποίος το μεσημέρι θα πραγματοποιήσει την τελετή που προκαλεί τη συγκίνηση των πιστών αλλά και τα ειρωνικά σχόλια εκείνων που αμφισβητούν το ετήσιο «θαύμα». Από τα Ιεροσόλυμα το Φως θα ταξιδέψει με ειδικές πτήσεις στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες ορθόδοξες χώρες, όπου θα το υποδεχθούν με «τιμές αρχηγού κράτους».

Η Αφή του Αγίου Φωτός

Ο τρόπος εμφάνισης του Αγίου Φωτός αποτελεί θέμα συζητήσεων και αντιπαραθέσεων τουλάχιστον τα τελευταία διακόσια χρόνια. Οσοι υποστηρίζουν ότι είναι θαύμα προβάλλουν ως επιχείρημα το γεγονός ότι ο Πανάγιος Τάφος έχει ελεγχθεί επιμελώς πριν από την είσοδο του Πατριάρχη ώστε να διασφαλισθεί πως δεν υπάρχει καμία πηγή φωτός. Οι 43 καντήλες που κρέμονται πάνω από το κενό μνήμα του Ιησού Χριστού έχουν σβήσει και η πόρτα του τάφου έχει σφραγισθεί ερμητικά με αγνό μελισσοκέρι. Ο Πατριάρχης εισέρχεται φορώντας μόνο ένα λευκό ράσο και κρατώντας δύο λαμπάδες.

Για ποιο λόγο όμως γίνεται ένα τέτοιο θαύμα, διερωτώνται πολλοί. «Το θαύμα γίνεται για να δείξει ο Χριστός την παρουσία του, να φωτίσει τους πιστούς με το Φως της Ανάστασής του, να καταδείξει ότι μόνον η ορθόδοξη πίστη είναι η αληθινή, αλλά και να υπογραμμισθεί η ελληνική παρουσία στους Αγίους Τόπους, αφού μόνο σε Ελληνα ορθόδοξο κληρικό εμφανίζεται το Αγιο Φως», επισημαίνουν οι υποστηρικτές τους Θαύματος. Η επίσημη Εκκλησία των Ιεροσολύμων αποφεύγει να απαντήσει ευθέως. Οσοι κληρικοί αναφέρονται στην υπόθεση περιορίζονται να υπενθυμίσουν ότι η Αφή του Αγίου Φωτός είναι ένα προνόμιο του Ελληνορθόδοξου Πατριάρχη, το οποίο δεν πρόκειται να το παραδώσει ποτέ στα άλλα δόγματα.

Ετσι, το Θαύμα συνδέεται με την πρωτοκαθεδρία του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου, τα προνόμια των χριστιανικών δογμάτων στους Αγίους Τόπους και τη μακραίωνη μάχη -που εν πολλοίς ακόμα συνεχίζεται- για τον έλεγχο των παναγίων προσκυνημάτων. Αντιθέτως, οι «αρνητές» του Θαύματος -ένας εκ των οποίων ήταν και ο Αδ. Κοραής- κάνουν λόγο για εκμετάλλευση των πιστών και «σκοταδισμό». Υποστηρίζουν ότι «δεν είναι δυνατόν ο Θεός να δίνει ραντεβού κάθε χρόνο την ίδια ώρα, στον ίδιο τόπο και μόνο σε Ελληνα κληρικό». Αφήνουν να εννοηθεί ότι το ιερό προνόμιο έχει προσλάβει «εθνικιστικές» διαστάσεις και σίγουρα «δεν έχει σχέση με θαύμα». Οι πιο ακραίες απόψεις απαξιώνουν πλήρως τον θρησκευτικό και συμβολικό χαρακτήρα της τελετής, ενώ στο πλαίσιο της σεναριολογίας «ο Πατριάρχης έχει κρυμμένο αναπτήρα» ή «οι λαμπάδες είναι εμβαπτισμένες με χημικά που προκαλούν την αυτανάφλεξή τους». Ωστόσο, Ιεράρχες του Πατριαρχείου διαψεύδουν κατηγορηματικά αυτούς τους ισχυρισμούς και δηλώνουν απλά πως «ό,τι συμβαίνει μέσα στην Εκκλησία αποτελεί θαύμα».

Φυσικά δεν λείπουν και εκείνοι οι κληρικοί που μιλούν για θαυματουργικό τρόπο εμφάνισης του Φωτός μέσα στον Πανάγιο Τάφο. Κάποιοι μάλιστα περιγράφουν την εμφάνισή του με «γαλαζοπράσινες αστραπές» ή με ένα «φωτεινό δίσκο» που υπερίπταται του Πατριάρχη, καθώς εκείνος γονατισμένος εντός του Παναγίου Τάφου διαβάζει την ειδική προσευχή. Αλλά και πολλοί πιστοί έχουν δει το Αγιο Φως να «ξεπηδάει» από το Ιερό Κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου λίγο πριν εξέλθει ο Πατριάρχης. «Δείτε τα καντήλια, Φως, Αγιο Φως» φώναζε κατά την περυσινή τελετή μια ηλικιωμένη Ελληνίδα και ξαφνικά ορισμένοι πρόσεξαν ότι οι καντήλες του Ναού της Αναστάσεως είχαν ανάψει θαυματουργικά. Κανένας ωστόσο δεν θυμόταν αν νωρίτερα ήταν σβησμένες…

Η «μυστική» ευχή

Οταν ο Πατριάρχης εισέρχεται στο Ιερό Κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου, ακολουθούμενος από Αγιοταφίτες ιερείς και τον Αρμένιο δραγουμάνο, οι πόρτες πίσω του κλείνουν. Κανένας, εκτός ίσως από τους παρισταμένους, δεν γνωρίζει τι πραγματικά συμβαίνει στο εσωτερικό του Κουβουκλίου που ανήγειραν οι υπόδουλοι Ελληνες το 1810. Εντελώς μόνος θα εισέλθει γονατιστός στον θαλαμίσκο όπου βρίσκεται το ακριβές -κατά την παράδοση- σημείο της ταφής του Ιησού Χριστού. Πάνω στη μαρμάρινη πλάκα βρίσκεται ανοιγμένο ένα βιβλίο το οποίο περιλαμβάνει την ειδική ευχή που διαβάζει ο Πατριάρχης. Δίπλα στο βιβλίο εναποθέτει τις δύο λαμπάδες που την κάθε μία σχηματίζουν 33 κεριά. «Δέσποτα Κύριε Ιησού Χριστέ, η αρχίφωτος σοφία του Ανάρχου Πατρός, ο φως οικών απρόσιτον, ο ειπών εκ σκότους φως λάμψει, ο ειπών “γεννηθήτω φως και εγένετο φως”, Κύριε ο του φωτός χορηγός…» θα είναι τα πρώτα λόγια που διαβάζει ο εκάστοτε Ελληνορθόδοξος κληρικός που πραγματοποιεί την τελετή του Αγίου Φωτός.

Η ευχή είναι εντυπωσιακή και το μήνυμά της αισιόδοξο. Ωστόσο, μέσα από ένα συγκεκριμένο εδάφιο πολλοί μελετητές και θεολόγοι εκτιμούν ότι δίνεται η απάντηση στο ερώτημα «πώς ανάβει το Αγιον Φως». «Οθεν δη αγαλλόμενη καρδία και χαρά πνευματική κατά τούτο το υπερευλογημένον Σάββατον τα εν γη και τα υπό γην θεοπρεπώς τελεσθέντα σοι σωτηριωδέστατα μυστήρια σου εορτάζοντες και σε το όντως ιλαρόν και εφετόν φως εν τοις καταχθονίοις θεϊκώς επιλάμψαν αναμιμνησκόμενοι, φωτοφάνειαν ποιούμεθα, σου την προς ημάς συμπαθώς γενομένην θεοφάνειαν εικονίζοντες» αναφέρει η ευχή που διαβάζει ο Πατριάρχης και στη συνέχεια γίνεται περισσότερο σαφής: «…διά τούτο εκ του επί τούτον τον φωτοφόρον σου Τάφον, ενδελεχώς και αειφώτως εκκαιομένου φωτός ευλαβώς λαμβάνοντες διαδιδόαμεν τοις πιστεύσουσιν εις σε το αληθινόν φως…».

Ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Καλοκύρης, στο βιβλίο του «Το αρχιτεκτονικό συγκρότημα του Ναού της Αναστάσεως Ιεροσολύμων και το θέμα του Αγίου Φωτός» (Θεσσαλονίκη 1999) σημειώνει αναφορικά με την ευχή που διαβάζει ο Πατριάρχης ότι «πουθενά δεν γίνεται λόγος (ούτε καν υπαινιγμός) περί “άνωθεν κατερχόμενου αΰλου Φωτός” κατά τη στιγμή εκείνη, αλλά νοείται μόνο φως φυσικό, που ανάβεται στην ανάμνηση του Αναστάντος Χριστού». Και καταλήγει: «Καλώς, λοιπόν, συρρέουν οι ευλαβείς προσκυνητές από παντού της γης στα Ιεροσόλυμα και παίρνουν από τον Αγιο Τάφο το ιερό σύμβολο του “ανεσπέρου Φωτός” Χριστού, το Αγιο Φως, το νέο Φως της Αναστάσεως».

Πηγή