Η αντίληψη των γεγονότων ποικίλλει μεταξύ των ατόμων. Εδώ διαβάζεται το ίδιο σήμα «6» από τον έναν και «9» από τον άλλο.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το σύγχρονο διεθνές δίκαιο θεσπίστηκε με την ιδέα της αντιμετώπισης της «πολεμικής προπαγάνδας» (ψήφισμα 110 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών της 3ης Νοεμβρίου 1947 [1] και ψήφισμα 381 της 17ης Νοεμβρίου 1950 [2]). Γρήγορα, οι διεθνείς νομοθέτες, δηλαδή τα κυρίαρχα κράτη, συμφώνησαν ότι δεν μπορούμε να πολεμήσουμε εναντίον των πόλεμων παρά μόνο με τη διασφάλιση της «ελεύθερης ροής των ιδεών» (Ψήφισμα 819 της 11ης Δεκεμβρίου 1954 [3]).

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, γίναμε μάρτυρες μιας εξαιρετικής οπισθοδρόμησης που μας στερεί τη σκέψη των άλλων, μας εκθέτουν στην πολεμική προπαγάνδα και, εντέλει, μας επισπεύδουν προς μια παγκόσμια σύγκρουση.

Το φαινόμενο αυτό ξεκίνησε με την ιδιωτική λογοκρισία στα κοινωνικά δίκτυα του εν ενεργεία προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, στη συνέχεια συνεχίστηκε με τη δημόσια λογοκρισία των ρωσικών μέσων ενημέρωσης στη Δύση. Από τώρα και στο εξής, η σκέψη των άλλων δεν γίνεται πλέον αντιληπτή ως εργαλείο πρόληψης των πόλεμων, αλλά σαν δηλητήριο που μας απειλεί.

Ορισμένα δυτικά κράτη ιδρύουν φορείς που είναι αρμόδιοι για τη «διόρθωση» των πληροφοριών που θεωρούν ψευδείς (Fake News) [4]. Το ΝΑΤΟ εξετάζει τη δημιουργία μιας μονάδας, υπό την ονομασία Πληροφορίες Ramstein, υπεύθυνη όχι πλέον για τη λογοκρισία πηγών ρωσικών πληροφοριών, αλλά των ρωσικών ιδεών στο κόρφο των 30 κρατών μελών της Ατλαντικής Συμμαχίας [5].

Πρόκειται για πλήρη ανατροπή των αξιών της Ατλαντικής Συμμαχίας, η οποία ιδρύθηκε ως προέκταση του Χάρτη του Ατλαντικού, ο οποίος ενσωμάτωνε τις «τέσσερεις ελευθερίες» του προέδρου Φραγκλίνου Ρούσβελτ. Η πρώτη από αυτές τις ελευθερίες είναι αυτή της έκφρασης.

Ωστόσο, πριν από την εφεύρεση του Διαδικτύου, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση είχαν μόλις εγγυηθεί την «ελεύθερη ροή ιδεών» με τις Συμφωνίες του Ελσίνκι, τα Ηνωμένα Έθνη και ειδικότερα η υπηρεσία τους στον τομέα αυτό, η UNESCO, ανησυχούσαν για έναν «ιμπεριαλισμό της πληροφορίας». Η τεχνική ανωτερότητα των Δυτικών τους επέτρεπε να επιβάλουν το όραμά τους για τα γεγονότα στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Το 1976, στο συνέδριο του Ναϊρόμπι, ο ΟΗΕ έθετε το ζήτημα της λειτουργίας των μέσων ενημέρωσης όσον αφορά «την ενίσχυση της ειρήνης και της διεθνούς κατανόησης, της προώθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της καταπολέμησης του ρατσισμού, του απαρτχάιντ και της υποκίνησης σε πόλεμο».

Ο Ιρλανδός πρώην υπουργός εξωτερικών και βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης, Seán MacBride, είχε ιδρύσει μια επιτροπή 16 προσωπικοτήτων εντός της UNESCO. Περιλάμβανε τόσο τον Γάλλο Hubert Beuve-Mery (ιδρυτή της Le Monde), τον Κολομβιανό Γκαμπριέλ Γκαρθία Μάρκες (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας) όσο και τον Καναδό Μάρσαλ ΜακΛούαν (θεωρητικό της επικοινωνίας). Ο Elie Abel, τότε Κοσμήτορας της Σχολής Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Κολούμπια εκπροσωπούσε τις Ηνωμένες Πολιτείες, και ο διευθυντής του πρακτορείου Tass, Σεργκέι Λόσεφ, την Ρωσία. Μόνο το πέμπτο και τελευταίο μέρος της έκθεσης (Η επικοινωνία του αύριο) έγινε αντικείμενο γενικής συζήτησης. Η Επιτροπή MacBride συζήτησε το σχέδιο των άλλων μερών, αλλά δεν μπορούσε να αμφισβητήσει την τελική τους διατύπωση. Εν πάση περιπτώσει, η έκθεσή του, που εκδόθηκε το 1978, έδειχνε να χαίρει συναίνεσης.

Στην πραγματικότητα, επισημαίνοντας ότι τα ίδια γεγονότα μπορούν να γίνουν αντιληπτά διαφορετικά και ανοίγοντας το ζήτημα των μέσων των μέσων ενημέρωσης του Βορρά και του Νότου, άνοιγε το κουτί της Πανδώρας. Ταυτόχρονα, η UNESCO ήρθε αντιμέτωπη με την προπαγάνδα του Νοτιοαφρικανικού καθεστώτος για το απαρτχάιντ και με την αρνητική προπαγάνδα των μουσουλμανικών και χριστιανικών πολιτισμών για το Ισραήλ. Εντέλει, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο έκλεισαν τη συζήτηση με την αποχώρηση τους από την UNESCO. Γνωρίζουμε σήμερα ότι η βρετανική Αυτοκρατορία είχε εξασφαλίσει την πνευματική της κυριαρχία δημιουργώντας πρακτορεία Τύπου. Το Whitehall έκλεισε το Information Research Department (IRD) μόλις πριν από την έκθεση MacBride [6]. Αλλά ο πόλεμος κατά της Συρίας έδειξε ότι ο μηχανισμός ανακατασκευάστηκε πλήρως σε άλλη μορφή [7]. Οι Δυτικοί συνεχίζουν να παραποιούν τις πληροφορίες στην πηγή τους.

Σε σαράντα χρόνια, το τοπίο των μέσων ενημέρωσης έχει μεταμορφωθεί: εμφάνιση των διεθνών τηλεοράσεων ενημέρωσης σε συνεχή ροή, των ιστοσελίδων και των κοινωνικών δικτύων. Ταυτόχρονα, υπήρξε τεράστια συγκέντρωση των μέσων ενημέρωσης στα χέρια μιας χούφτας ιδιοκτητών. Ωστόσο, κανένα από τα προβλήματα που αναφέρονται το 1978 δεν έχει αλλάξει. Αντίθετα, με τον μονοπολικό κόσμο, έχουν επιδεινωθεί.

Το δημοσιογραφικό επάγγελμα συνιστάται σήμερα είτε στο να συνταχτούν τα τηλεγραφήματα των πρακτορείων Τύπου είτε στο να προσαρμοστούν τα συμφραζόμενα για τα μέσα ενημέρωσης. Τα ειδησεογραφικά πρακτορεία προσκομίσουν νέες τεκμηριωμένες πληροφορίες χωρίς να δοθεί η πηγή, ενώ τα μέσα ενημέρωσης προσφέρουν σχολιασμό και ανάλυση με αναφορές σε ειδησεογραφικά πρακτορεία. Η ανάλυση και ερμηνεία απαιτούν πολλές ιστορικές, οικονομικές κ.λπ. γνώσεις των οποίων στερούνται οι σημερινοί δημοσιογράφοι σε πολύ μεγάλο βαθμό. Η αμεσότητα των ραδιοφώνων και των τηλεοράσεων δεν τους δίνει χρόνο για να διαβάσουν βιβλία και ακόμη λιγότερο για να συμβουλευτούν αρχεία, εκτός σε περίπτωση ερευνών βάθους. Τα σχόλια και οι αναλύσεις φτώχυναν συνεπώς πολύ.

Η κυρίαρχη ιδεολογία στη Δύση, που τείνει να γίνει «παγκόσμια», έγινε μια θρησκεία χωρίς Θεό. Δεν υπάρχουν παρά μόνο δύο στρατόπεδα: αυτό του Καλού και αυτό των αποστατών. Η αλήθεια καθορίζεται από μια συναίνεση στο κόρφο των ελίτ, ενώ ο λαός την απορρίπτει. Οποιαδήποτε κριτική θεωρείται βλάσφημη. Δεν υπάρχει πλέον χώρος για συζήτηση και συνεπώς για δημοκρατία.

Ο εναλλακτικός Τύπος έχει γίνει εξίσου φτωχός επειδή βασίζεται στα ίδια δεδομένα με τα διεθνή μέσα ενημέρωσης: τα τηλεγραφήματα των πρακτορείων ειδήσεων. Αρκεί όντως να ελέγχουν το AFP, το AP και το Reuters για να μας επιβάλουν ένα όραμα για τα γεγονότα. Μπορείτε να τα καρυκεύσετε σύμφωνα με αυτή ή εκείνη την τάση, ρεπουμπλικανική ή δημοκρατική, συντηρητική ή προοδευτική κ.λπ., αλλά θα είναι πάντα το ίδιο πιάτο.

Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, όσοι αμφισβητούν την επίσημη εκδοχή των γεγονότων περιγράφονται ως «συνωμοσιολόγοι». Μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, όσοι αμφισβητούν τα στοιχεία των ειδησεογραφικών πρακτορείων κατηγορούνται για διαστρέβλωση της πραγματικότητας και κατασκευή Fake News. Οι δημοσιογράφοι, απαγόρευσαν στον εαυτό τους να μεταδώσουν τη σκέψη των «συνωμοσιολόγων», δηλαδή, των αντιφρονούντων, και προσπαθούν να διορθώσουν τα Fake News με τα Check News.

Ωστόσο, την ίδια στιγμή, η πίστη στις εκδόσεις των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης έχει καταρρεύσει. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το ινστιτούτο Gallup αξιολογεί την εμπιστοσύνη στον έντυπο Τύπο από το 1973 και στον οπτικοακουστικό Τύπο από το 1993. Η εμπιστοσύνη στις εφημερίδες μειώθηκε από το 51% στο 16% και εκείνη στο ραδιόφωνο και τη τηλεόραση από το 46% στο 11%.

Η μόνη λύση είναι να πολλαπλασιαστούν τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, δηλαδή οι πηγές πληροφόρησης. Όχι να γίνουν πολλά, αλλά ποικίλα. Μόνο τότε θα συνειδητοποιήσουμε ότι ο τρόπος με τον οποίο αναφέρεται ένα συμβάν καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο το σκεφτόμαστε.

Για παράδειγμα, σήμερα τα τρία πρακτορεία ειδήσεων που αναφέρονται παραπάνω παρουσιάζουν τη σύγκρουση στην Ουκρανία ως «ρωσική εισβολή». Ισχυρίζονται ότι η Μόσχα δεν μπορούσε να πάρει το Κίεβο και να ανατρέψει τον πρόεδρο Ζελένκι, αλλά διαπράττει εγκλήματα πόλεμου κάθε μέρα. Είναι ένας τρόπος να τα βλέπεις. Δεν έχουμε τα μέσα να δημοσιεύουμε τηλεγραφήματα ανά πάσα στιγμή, ωστόσο δημοσιεύουμε ένα παρόμοιο εβδομαδιαίο ενημερωτικό δελτίο [8]. Τα κριτήριά μας είναι διαφορετικά. Αναφερόμαστε στο «διεθνές Δίκαιο» και όχι στους δυτικούς «κανόνες». Επομένως, περιγράφουμε την ίδια σύγκρουση ως εφαρμογή του ψηφίσματος 2202 του Συμβουλίου Ασφαλείας και της «ευθύνης για προστασία» των καταπιεσμένων πληθυσμών από το 2014. Τα γεγονότα είναι ίδια, αλλά για κάποιους ο τρόπος με τον οποίον τα περιγράφουν οδηγεί στη σκέψη ότι οι Ρώσοι είναι παραβάτες, ενώ ο δικός μας οδηγεί στο να πιστεύει κανείς ότι η ρωσική θέση είναι νόμιμη. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει και μια άλλη διαφορά: εμείς ερμηνεύουμε τα γεγονότα σε χρονική διάρκεια. Για εμάς και για το Συμβούλιο Ασφαλείας, υπάρχει εμφύλιος πόλεμος στην Ουκρανία εδώ και οκτώ χρόνια που έχει αφήσει 20.000 νεκρούς, τα τρία μεγάλα πρακτορεία προσποιούνται ότι το αγνοούν. Για εμάς οι «ριζοσπαστικοί εθνικιστές» έχουν μακρά ποινική ιστορία, που κόστισε τη ζωή σε 4 εκατομμύρια συμπολίτες τους, τα τρία μεγάλα πρακτορεία προσποιούνται επίσης ότι το αγνοούν [9].

Αυτή η διαφορά μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα θέματα. Για παράδειγμα, τα μεγάλα πρακτορεία ειδήσεων μας εξηγούν ότι η Δύση επέβαλλε κυρώσεις για να τιμωρήσει τη Ρωσία για την εισβολή στην Ουκρανία. Δεν διαβάζουμε εμείς τα γεγονότα με αυτόν τον τρόπο. Για άλλη μία φορά, αναφερόμενοι στο «Διεθνές Δίκαιο» και όχι στους δυτικούς «κανόνες», σημειώνουμε ότι οι αποφάσεις των Αγγλοσαξόνων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραβιάζουν τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Δεν πρόκειται για «κυρώσεις» αφού δεν υπήρξε δικαστική απόφαση, αλλά για οικονομικά όπλα για τη διεξαγωγή πολέμου κατά της Ρωσίας όπως στο παρελθόν πολιορκούσαν τα κάστρα για να λιμοκτονήσουν όσους είχαν καταφύγει εκεί.

Κάθε διαφορά στην ερμηνεία των γεγονότων προκαλεί μια άλλη. Για παράδειγμα, όπως επισημάνουμε ότι οι δυτικές ψευδο-κυρώσεις δεν έχουν εγκριθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας, μας λένε ότι αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό, δεδομένου ότι η Ρωσία έχει δικαίωμα αρνησικυρίας στο Συμβούλιο. Για να ξεχάσουμε δηλαδή γιατί ο ΟΗΕ οργανώθηκε όπως είναι. Σκοπός του δεν είναι να λέει το Καλό, αλλά να αποτρέψει πολέμους. Αυτό ακριβώς επέτρεψε στο Συμβούλιο να εγκρίνει το ψήφισμα. 2202 για την επίλυση του εμφυλίου πολέμου στην Ουκρανία. Ωστόσο, οι Δυτικοί, παρά τη δέσμευση της Γερμανίας και της Γαλλίας δεν το έχουν εφαρμόσει, αναγκάζοντας τη Ρωσία να παρέμβει.

Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε στο άπειρο αυτή τη διπλή ανάγνωση. Το σημαντικό είναι να θυμόμαστε ότι η παρουσίαση των γεγονότων αλλάζει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτά. Τέλος, θα ήθελα να καλέσω να ιδρυθούν πρακτορεία ειδήσεων που περιγράφουν τα γεγονότα με τον δικό τους τρόπο, και όχι πλέον με τον τρόπο των ηγετών μας. Με αυτόν τον τρόπο και όχι κουτσομπολεύοντας παραποιημένες πληροφορίες θα ξαναβρούμε τη διαύγειά μας.

Τιερί Μεϊσάν
Μετάφραση
Κριστιάν Άκκυριά

[1] « Résolution 110 (II) de l’Assemblée générale des Nations Unies », Réseau Voltaire, 3 novembre 1947.

[2] « Résolution 381 (V) de l’Assemblée générale des Nations Unies », Réseau Voltaire, 17 novembre 1950.

[3] « Résolution 819 (IX) de l’Assemblée générale des Nations Unies », Réseau Voltaire, 14 décembre 1954.

[4] “Η Δύση παραιτείται από την ελευθερία της έκφρασης”, του Τιερί Μεϊσάν, Μετάφραση Κριστιάν Άκκυριά, Δίκτυο Βολταίρος, 8 Νοεμβρίου 2022.

[5] «Un "ministère de la Vérité" bientôt créé au sein de l’Otan», Voltaire, information internationale, n°16, 25 novembre 2022.

[6] Britain’s secret propaganda war, Paul Lashmar et James Oliver, Sutton Publishing, 1998. des documents sur les origines de l’IRD ont été déclassifiés : IRD. Origins and Establishment of the Foreign Office Information Research Department, 1946-48, Historians IRD, History Notes #9, August 1995.

[7] “Η κατασκευή του μύθου της «συριακής επανάστασης» από το Ηνωμένο Βασίλειο”, του Τιερί Μεϊσάν, Μετάφραση Κριστιάν Άκκυριά, Ινφογνώμων Πολιτικά (Ελλάδα) , Δίκτυο Βολταίρος, 28 Φεβρουαρίου 2020.

[8] Voltaire, actualité internationale est un bulletin hebdomadaire publié en six langues : allemand, anglais, espagnol, français, italien et néerlandais.

[9] “Ποιοι είναι οι Ουκρανοί ριζοσπαστικοί εθνικιστές;”, του Τιερί Μεϊσάν, Μετάφραση Κριστιάν Άκκυριά, Δίκτυο Βολταίρος, 15 Νοεμβρίου 2022.